HP-Grott O.-Partie faszystowskie i narodowosocjalistyczne w Polsce,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Wydział Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych
Olgierd Grott
Rozprawa doktorska
Partie faszystowskie
i narodowosocjalistyczne w Polsce
Praca napisana
pod kierunkiem naukowym
prof. dr hab. Jacka Majchrowskiego
1
Kraków 2005
WSTĘP
W życiu politycznym II RP poczesne miejsce zajmowały
formacje o charakterze nacjonalistycznym. Wśród nich najliczniejszą
i mającą największe wpływy była Narodowa Demokracja, której
kolejne organizacyjne wcielenia – Związek Ludowo Narodowy (1918
– 1928), Stronnictwo Narodowe (od roku 1928) oraz Obóz Wielkiej
Polski (1926 – 1933), odgrywały poważną rolę tak w praktycznej
polityce, jak i na płaszczyźnie działalności ideotwórczej. Wraz
z grupami secesyjnymi, jak Związek Młodych Narodowców
usamodzielniony całkowicie w 1934 roku oraz powstały w tymże
roku Obóz Narodowo Radykalny, a potem wyłonione z niego w roku
1935 dwie odrębne już frakcje określane jako ONR – ABC i RNR –
Falanga stanowiły szeroką formację ideową o zróżnicowanych
programach w różnym stopniu zradykalizowania i zasięgu
społecznym.
Wpływy polityczne wymienionych tu partii oraz ich dorobek
ideologiczny bez wątpienia stały się najważniejszym powodem
dużego zainteresowania historyków ich dziejami. Liczba opracowań
jest więc znaczna. Wśród autorów podstawowych prac poświęconych
tej tematyce należy wymienić takie nazwiska jak Romana
Wapińskiego, Jerzego Tereja, Jacka Majchrowskiego, Bogumiła
Grotta, Krzysztofa Kawalca, Teresy Kulak, Ewy Maj, Szymona
Rudnickiego, Zbigniewa Siemaszki czy Andrzeja Micewskiego
a ostatnio Rafała Łętochy, Artura Paszki, Wojciecha Muszyńskiego
2
i Lucyny Kulińskiej nie zapominając o wielu autorach prac bardziej
szczegółowych oraz licznych drobnych przyczynków.
Inna formacja polityczna – Obóz Zjednoczenia Narodowego – także
klasyfikowana jako nacjonalistyczna również znalazła swojego
historyka w osobie Jacka Majchrowskiego.
O ile główne formacje kierunku nacjonalistycznego w Polsce, jak
widzimy, posiadają dzisiaj już swoich badaczy oraz bogatą literaturę,
to grupa partii określających się jako faszystowskie i narodowo
socjalistyczne dotychczas nie doczekały się szczegółowego
opracowania. Dotyczące tego tematu publikacje są nieliczne. Należą
do nich artykuł Andrzeja Paczkowskiego pt. „Z folkloru politycznego
II Rzeczypospolitej: narodowy socjalizm” zamieszczony
w publicystycznym piśmie „Więź” z roku 1973
1
oraz szersze,
opracowanie stanowiące jeden z rozdziałów książki Jacka
Majchrowskiego pt. „Szkice z historii polskiej prawicy politycznej II
Rzeczypospolitej” wydanej trzynaście lat później
2
.
Powodem tak nikłego zainteresowania partiami faszystowskimi
i narodowo socjalistycznymi istniejącymi w latach II RP zapewne
było ich małe znaczenie. Stanowiły one margines ówczesnego życia
politycznego. Były też nieliczne, często zanikały. Jerzy Holzer w
swojej fundamentalnej pracy pt. „Mozaika polityczna II
Rzeczypospolitej”
3
nawet nie wymienia żadnej z nich potwierdzając w
ten sposób konstatację, iż są one właściwie nieznane historykom
i dotychczas, abstrahując od zacytowanych wyżej wyjątków,
pozostają poza sferą ich zainteresowań. W związku z powyższym
1
A. Paczkowski
, Z folkloru politycznego II Rzeczypospolitej: narodowy socjalizm
,
„Więź”, 1973, nr 3, s. 74 – 83.
2
J. Majchrowski,
Szkice z historii polskiej prawicy politycznej II Rzeczypospolitej
,
Kraków 1986, s. 80 - 111.
3
J. Holzer,
Mozaika polityczna II Rzeczypospolitej
, Warszawa 1974, ss. 469.
3
sądzę, że szczegółowe przedstawienie historii polskich faszystów i
narodowych socjalistów będzie istotnym przyczynkiem do poznania
tego ciekawego przecież a zapomnianego wycinka polskiej sceny
politycznej okresu międzywojennego.
Jeśli chodzi o współczesne polskie środowiska narodowo
socjalistyczne, to nie stały się one do tej pory przedmiotem
zainteresowania żadnego z badaczy myśli politycznej, co czyni autora
niniejszej pracy pionierem na tym polu.
W tym miejscu należy zastrzec, iż praca ta dotyczy ugrupowań
poczuwających się do reprezentowania interesów narodu polskiego.
Natomiast pominięto w opracowaniu organizacje niemieckie
działające na terenie II RP, w których szeregach znaleźli się
wyznawcy agresywnego hitleryzmu
4
.
Polskie partie faszystowskie oraz narodowo socjalistyczne w
zasadzie wyłaniały się jako echa nowo powstających formacji
politycznych w tak liczących się krajach Europy jak Włochy i
Niemcy. Narzuca się więc pytanie czy były one w miarę wiernym
powtórzeniem zagranicznych wzorców czy też obce impulsy ulegały
w Polsce przetworzeniu w efekcie dając nową jakość. W jakim
stopniu była ona wytworem miejscowych warunków i kultury
politycznej, a w jakim obcą kalką.
Na takie i podobne pytania autor postara się dać odpowiedź
wychodząc z założenia, że mają one istotne znaczenie nie tylko dla
rekonstrukcji wąsko rozumianego życia politycznego w II RP, ale
także i ze względu na rozleglejszą problematykę kulturową dotyczącą
zagadnień polskich. Celem uzyskania szerszego spectrum problemów
do rozważań włączono także kwestię narodowego socjalizmu w
4
Zob. K. Grunberg,
Niemcy i ich organizacje polityczne w Polsce międzywojennej
,
Warszawa 1970, passim; tenże,
Nazi – Front Schlesien. Niemieckie organizacje
polityczne w województwie śląskim w latach 1933 – 1939
, Katowice 1963, passim.
4
Polsce współczesnej, która zdaniem autora pozwala na dokonanie
porównań pomiędzy polskim przedwojennym narodowym
socjalizmem a współczesnym. Porównanie takie prowadzi do
ciekawych wniosków.
Niniejsza praca składa się z czterech zasadniczych części. Nie
są one równe objętościowo, co spowodowane jest wielkością
pozostawionej myśli politycznej omawianych ugrupowań.
Pierwsza dotyczy polskich partii faszystowskich w II RP, druga
polskich partii narodowo socjalistycznych również w tym okresie,
trzecia ma charakter podsumowujący i za razem oceniający zarówno
faszystów jak i narodowych socjalistów opisanych uprzednio. Czwarta
zaś dotyczy ideologii narodowo socjalistycznej w Polsce
współczesnej.
Dwie pierwsze części mają identyczną strukturę. Każda z nich
składa się z dwóch rozdziałów dotyczących historii partii oraz historii
głoszonych przez nie idei. W rozdziałach historycznych autor w
sposób chronologiczny przedstawia działalność omawianych partii,
ich czasopiśmiennictwo (ewentualne broszury polityczne), strukturę
organizacyjną, barwy partyjne (jeśli takie występowały), klientelę na
którą były wycelowane programy tychże ugrupowań. Rozdziały,
dotyczące historii myśli politycznej prezentowanych organizacji,
zbudowane są z podrozdziałów odpowiadających sektorom ideologii
wyróżnionym w zależności od specyfiki tak faszystów jak i
narodowych socjalistów. W części trzeciej autor skupia swoją uwagę
na problemie ewentualnych zbieżności i rozbieżności pomiędzy
polskimi ruchami, którym poświęcona jest praca a faszyzmem
włoskim i niemieckim narodowym socjalizmem. W celu
zrealizowania takiego zamysłu badawczego rozszerza dyskusję na
problematykę etyczno – moralną i kulturową. Ostatnia część dotyczy
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Wydział Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych
Olgierd Grott
Rozprawa doktorska
Partie faszystowskie
i narodowosocjalistyczne w Polsce
Praca napisana
pod kierunkiem naukowym
prof. dr hab. Jacka Majchrowskiego
1
Kraków 2005
WSTĘP
W życiu politycznym II RP poczesne miejsce zajmowały
formacje o charakterze nacjonalistycznym. Wśród nich najliczniejszą
i mającą największe wpływy była Narodowa Demokracja, której
kolejne organizacyjne wcielenia – Związek Ludowo Narodowy (1918
– 1928), Stronnictwo Narodowe (od roku 1928) oraz Obóz Wielkiej
Polski (1926 – 1933), odgrywały poważną rolę tak w praktycznej
polityce, jak i na płaszczyźnie działalności ideotwórczej. Wraz
z grupami secesyjnymi, jak Związek Młodych Narodowców
usamodzielniony całkowicie w 1934 roku oraz powstały w tymże
roku Obóz Narodowo Radykalny, a potem wyłonione z niego w roku
1935 dwie odrębne już frakcje określane jako ONR – ABC i RNR –
Falanga stanowiły szeroką formację ideową o zróżnicowanych
programach w różnym stopniu zradykalizowania i zasięgu
społecznym.
Wpływy polityczne wymienionych tu partii oraz ich dorobek
ideologiczny bez wątpienia stały się najważniejszym powodem
dużego zainteresowania historyków ich dziejami. Liczba opracowań
jest więc znaczna. Wśród autorów podstawowych prac poświęconych
tej tematyce należy wymienić takie nazwiska jak Romana
Wapińskiego, Jerzego Tereja, Jacka Majchrowskiego, Bogumiła
Grotta, Krzysztofa Kawalca, Teresy Kulak, Ewy Maj, Szymona
Rudnickiego, Zbigniewa Siemaszki czy Andrzeja Micewskiego
a ostatnio Rafała Łętochy, Artura Paszki, Wojciecha Muszyńskiego
2
i Lucyny Kulińskiej nie zapominając o wielu autorach prac bardziej
szczegółowych oraz licznych drobnych przyczynków.
Inna formacja polityczna – Obóz Zjednoczenia Narodowego – także
klasyfikowana jako nacjonalistyczna również znalazła swojego
historyka w osobie Jacka Majchrowskiego.
O ile główne formacje kierunku nacjonalistycznego w Polsce, jak
widzimy, posiadają dzisiaj już swoich badaczy oraz bogatą literaturę,
to grupa partii określających się jako faszystowskie i narodowo
socjalistyczne dotychczas nie doczekały się szczegółowego
opracowania. Dotyczące tego tematu publikacje są nieliczne. Należą
do nich artykuł Andrzeja Paczkowskiego pt. „Z folkloru politycznego
II Rzeczypospolitej: narodowy socjalizm” zamieszczony
w publicystycznym piśmie „Więź” z roku 1973
1
oraz szersze,
opracowanie stanowiące jeden z rozdziałów książki Jacka
Majchrowskiego pt. „Szkice z historii polskiej prawicy politycznej II
Rzeczypospolitej” wydanej trzynaście lat później
2
.
Powodem tak nikłego zainteresowania partiami faszystowskimi
i narodowo socjalistycznymi istniejącymi w latach II RP zapewne
było ich małe znaczenie. Stanowiły one margines ówczesnego życia
politycznego. Były też nieliczne, często zanikały. Jerzy Holzer w
swojej fundamentalnej pracy pt. „Mozaika polityczna II
Rzeczypospolitej”
3
nawet nie wymienia żadnej z nich potwierdzając w
ten sposób konstatację, iż są one właściwie nieznane historykom
i dotychczas, abstrahując od zacytowanych wyżej wyjątków,
pozostają poza sferą ich zainteresowań. W związku z powyższym
1
A. Paczkowski
, Z folkloru politycznego II Rzeczypospolitej: narodowy socjalizm
,
„Więź”, 1973, nr 3, s. 74 – 83.
2
J. Majchrowski,
Szkice z historii polskiej prawicy politycznej II Rzeczypospolitej
,
Kraków 1986, s. 80 - 111.
3
J. Holzer,
Mozaika polityczna II Rzeczypospolitej
, Warszawa 1974, ss. 469.
3
sądzę, że szczegółowe przedstawienie historii polskich faszystów i
narodowych socjalistów będzie istotnym przyczynkiem do poznania
tego ciekawego przecież a zapomnianego wycinka polskiej sceny
politycznej okresu międzywojennego.
Jeśli chodzi o współczesne polskie środowiska narodowo
socjalistyczne, to nie stały się one do tej pory przedmiotem
zainteresowania żadnego z badaczy myśli politycznej, co czyni autora
niniejszej pracy pionierem na tym polu.
W tym miejscu należy zastrzec, iż praca ta dotyczy ugrupowań
poczuwających się do reprezentowania interesów narodu polskiego.
Natomiast pominięto w opracowaniu organizacje niemieckie
działające na terenie II RP, w których szeregach znaleźli się
wyznawcy agresywnego hitleryzmu
4
.
Polskie partie faszystowskie oraz narodowo socjalistyczne w
zasadzie wyłaniały się jako echa nowo powstających formacji
politycznych w tak liczących się krajach Europy jak Włochy i
Niemcy. Narzuca się więc pytanie czy były one w miarę wiernym
powtórzeniem zagranicznych wzorców czy też obce impulsy ulegały
w Polsce przetworzeniu w efekcie dając nową jakość. W jakim
stopniu była ona wytworem miejscowych warunków i kultury
politycznej, a w jakim obcą kalką.
Na takie i podobne pytania autor postara się dać odpowiedź
wychodząc z założenia, że mają one istotne znaczenie nie tylko dla
rekonstrukcji wąsko rozumianego życia politycznego w II RP, ale
także i ze względu na rozleglejszą problematykę kulturową dotyczącą
zagadnień polskich. Celem uzyskania szerszego spectrum problemów
do rozważań włączono także kwestię narodowego socjalizmu w
4
Zob. K. Grunberg,
Niemcy i ich organizacje polityczne w Polsce międzywojennej
,
Warszawa 1970, passim; tenże,
Nazi – Front Schlesien. Niemieckie organizacje
polityczne w województwie śląskim w latach 1933 – 1939
, Katowice 1963, passim.
4
Polsce współczesnej, która zdaniem autora pozwala na dokonanie
porównań pomiędzy polskim przedwojennym narodowym
socjalizmem a współczesnym. Porównanie takie prowadzi do
ciekawych wniosków.
Niniejsza praca składa się z czterech zasadniczych części. Nie
są one równe objętościowo, co spowodowane jest wielkością
pozostawionej myśli politycznej omawianych ugrupowań.
Pierwsza dotyczy polskich partii faszystowskich w II RP, druga
polskich partii narodowo socjalistycznych również w tym okresie,
trzecia ma charakter podsumowujący i za razem oceniający zarówno
faszystów jak i narodowych socjalistów opisanych uprzednio. Czwarta
zaś dotyczy ideologii narodowo socjalistycznej w Polsce
współczesnej.
Dwie pierwsze części mają identyczną strukturę. Każda z nich
składa się z dwóch rozdziałów dotyczących historii partii oraz historii
głoszonych przez nie idei. W rozdziałach historycznych autor w
sposób chronologiczny przedstawia działalność omawianych partii,
ich czasopiśmiennictwo (ewentualne broszury polityczne), strukturę
organizacyjną, barwy partyjne (jeśli takie występowały), klientelę na
którą były wycelowane programy tychże ugrupowań. Rozdziały,
dotyczące historii myśli politycznej prezentowanych organizacji,
zbudowane są z podrozdziałów odpowiadających sektorom ideologii
wyróżnionym w zależności od specyfiki tak faszystów jak i
narodowych socjalistów. W części trzeciej autor skupia swoją uwagę
na problemie ewentualnych zbieżności i rozbieżności pomiędzy
polskimi ruchami, którym poświęcona jest praca a faszyzmem
włoskim i niemieckim narodowym socjalizmem. W celu
zrealizowania takiego zamysłu badawczego rozszerza dyskusję na
problematykę etyczno – moralną i kulturową. Ostatnia część dotyczy
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]