Hormonalna terapia zastępcza a fitoestrogeny, Farmacja, Farmakologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Prof. dr hab. farm. Barbara Filipek
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Historia:
HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA
A FITOESTROGENY –
SKUTECZNOŚĆ
I BEZPIECZEŃSTWO W ŚWIETLE
NAJNOWSZYCH BADAŃ KLINICZNYCH
1776 r. – zwrócono uwagę na objawy psychiczno-
emocjonalne związane z przekwitaniem
1821 r. – po raz pierwszy użyto terminu menopauza
1930 r. – odkryto chemiczną budowę estrogenów
1934 r. – dokonano syntezy estrogenów
1970 r. – wprowadzono estrogenową terapię
zastępczą
Pracownia Wstępnych Badań Farmakologicznych
Collegium Medicum UJ
Estrogeny
Estrogeny
Syntetyzowane głównie przez:
– Jajniki
– Łożysko
– Korę nadnerczy
– Inne tkanki: wątrobową, tłuszczową, mięśnie
poprzecznie prążkowane, mieszki włosowe mogą
przekształcać prekursory steroidów w estrogeny
Naturalne:
•
17-estradiol – najsilniejszy, wytwarzany z cholesterolu w
jajnikach, w wątrobie ulega przekształceniu do estronu
•
Estron – wytwarzany w jajnikach i w tkankach obwodowych
(tkanka tłuszczowa) może ulegać konwersji do estriolu
•
Estriol – estrogen wtórny, wytwarzany w tkankach
obwodowych, związek o krótszym czasie działania
Półsyntetyczne i syntetyczne:
•
Etynyloestradiol
•
Mestranol
•
Dienestrol
•
Estrogeny koniugowane
1
Pobudzają receptory
estrogenowe
Neuro-wegetatywne
:
bóle głowy, chwiejność emocjonalna,
zaburzenia snu, zaniki
pamięci, uczucie zmęczenia,
depresje lub psychozy,
Naczyniowo-
ruchowe
:
częste uderzenia
gorąca, zlewne poty
Pobudzają wzrost
neuronów za pomocą
czynnika wzrostu
(NGF)
Sercowo-
naczyniowe
:
kołatanie serca, drętwienie rąk,
nadciśnienie, miażdżyca,
choroba wieńcowa, zawał, udar
mózgowy
Aktywują układ
GABA-ergiczny
NIEDOBÓR
ESTROGENÓW
Moczowo-
płciowe :
stany zapalne pochwy,
pęcherza, nietrzymanie moczu,
częste oddawanie moczu,
opuszczenie lub
wypadnięcie macicy
Estrogeny
Kostne:
zmniejszenie masy
kostnej,
osteoporoza
Obniżają ilość
beta-amyloidu
Zwiększają stężenie
opioidów, 5-HT, Ach
W OUN
Skórne :
skóra cieńsza, sucha,
pomarszczona
Oczne:
suche zapale nie
spojówek oka
Choroba Alzheimera ?
(osłabienie funkcji poznawczych,
ubytki pamięci)
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Wskazania:
Estrogeny stosowane w HTZ mogą być podawane:
• Doustnie ( estradiol, estriol, sprzężone estrogeny)
• Pozajelitowo
(jako estry, w postaci undecylenianu,
benzoesanu, dipropionianu)
• Dopochwowo (estriol)
• Przezskórnie w postaci plastrów (estradiol)
• W postaci implantu podskórnego (estradiol)
•
niedobór estrogenów
•
menopauza naturalna
•
interwencja chirurgiczna
•
osteoporoza
2
Hormonalna terapia zastępcza
Korzyści:
HTZ – skuteczność i bezpieczeństwo w świetle
najnowszych badań klinicznych
Skuteczne znoszenie wczesnych objawów pre- i
pomenopauzalnych
HERS
(Heart and
Estrogen/Progestin
Replacement Study)
2763 kobiet
, śr. wieku 66.7 lat, czas trwania 4.1 lata; ciągła doustna terapia
skojarzona skoniugowanymi estrogenami końskimi (CEE)
w dawce
0.625 mg
i octanem medroksyprogesteronu
w dawce
2.5 mg =
w 1-szym roku częstość
zdarzeń wieńcowych większa ( 57 vs. 38 przypadków)
Zmniejszone ryzyko wystąpienia osteoporozy
ERA
(Estrogen
Replacement and
Atherosclerosis Trial)
WHI
(Women’s Health
Initiative)
PHOREA
(Postmenopausal
Hormone Replace ment against
Atherosclerosis Trial)
309 kobiet
z udukumentowaną angiograficznie chorobą wieńcową
(
zwężenieświatła
tętnicy o co najmniej 30%),
śr. wieku 65.8 lat, czas trwania 3.2 lata, terapia
skojarzona CEE 0.625 mg + MPA 2.5 oraz sam CEE 0.625 mg =
postęp
zmian miażdżycowych CEE+MPA (n=85),CEE (n=79) i placebo(n= 84)
16 608 kobiet
, śr. wiek 63.2 lata,
czas trwania planowany 8.5, zakończono po
5.2 r.;
terapia skojarzona CEE 0.625 + MPA 2.5 mg oraz sam CEE (po histerektomii)
=
o 29% większe ryzyko zawału m. sercowego i śmierci sercowej, o 41 % udaru mózgu,
o 26% inwazyjnego raka sutka, 2-krotnie częściej choroba zatorowo-zakrzepowa, o 34%
mniejsze ryzyko złamania szyjki kości udowej, o 37 % raka jelita grubego
321 kobiet
, wiek 40-70 lat, doustnie 17-beta-estradiol w dawce 1 mg/24 h oraz gestoden
(progestagen) w dawce 0.025 mg w 17-28 dniu cyklu, 17-beta-estradiol 1 mg/24 h oraz
gestoden 0.025 mg w 17-28 dniu raz na 3 m-ce
= po 48 m-cach brak różnic w
grubości błony środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej w 3-ch badanych grupach
222 kobiety, śr. wiek 61.1 lat,
17-beta-estradiol 1 mg/24 bez progestagenu; po 2-ch
latach = 17-beta-estradiol vs. placebo istotnie spowalniał zmiany łącznej grubości błony
środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej (badanie ultrasonograficzne) ; progestageny
znoszą korzystny wpływ estrogenów na układ sercowo-naczyniowy
Zmniejszone ryzyko choroby Alzheimera
Poprawa wyglądu i elastyczności skóry
Wydłużenie czasu życia kobiety (o ok. 4 lata)
Obniżenie ryzyka raka okrężnicy
EPAT
(Estrogen in the
Prevention of
Atherosclerosis Trial)
Kwestionowane działanie hipotensyjne,
przeciwmiażdżycowe, kardioprotekcyjne
Ryzyko stosowania HTZ
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Częstsze wystąpienie inwazyjnego raka :
sutka,
U kobiet po menopauzie stosujących jedynie
estrogeny występuje:
jajnika lub
Zwiększone ryzyko raka endometrium
Ryzyko to zmniejsza się wraz ze mniejszeniem dawki
estrogenów, lub jeśli przez 10 dni dodatkowo
przyjmowane są także gestageny (pochodne
progesteronu - medroksyprogesteron
pochodne 19-nortestosteronu - noretysteron)
błony śluzowej macicy
Czerniaka (Melanoma)
Zapalenie pęcherzyka żółciowego (uszkodzenie
wątroby)
3
Ryzyko stosowania HTZ
Wprowadzenie terapii HTZ wymaga:
badań ginekologicznych z wymazem cytologicznym
Zaburzenia zakrzepowo-zatorowe (zatory płucne, zawały,
udary; szczególnie doustne preparaty zawierające estrogeny
i gestageny III generacji – dezogestrel, gestoden.
ultrasonograficznych z oceną grubości endometrium
mammograficznych
Ryzyko 2-4 x wyższe w 1 roku stosowania
densytometrycznych (gęstość kości)
Krwawienie z jamy macicy; występuje wówczas, gdy do HTZ
włączone są podawane cyklicznie gestageny
określenia poziomu estradiolu i FSH, cholesterolu
całkowitego, HDL, LDL i triglicerydów
ocenę układu krzepnięcia
prób wątrobowych
powtarzania badań co rok
Bezwzględne przeciwwskazania
HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA
aktywny rak gruczołu piersiowego
aktywny rak endometrium
melanoma
ostra faza zakrzepicy głębokich naczyń krwionośnych
Skuteczność
HTZ
?
Ryzyko HTZ
ostra niewydolność wątroby
4
Hormonalną terapię zastępczą
Hormonalna terapia zastępcza
zaleca się :
a osteoporoza
ograniczyć do kobiet, u których stwierdza się
objawy ostrej menopauzy
•
można stosować niskie dawki HTZ
preparaty HTZ stosować w możliwie
najmniejszych dawkach
•
nie dłużej niż 5-10 lat
maksymalne skrócić czas ich stosowania
•
dobór preparatu musi być indywidualny, po
szczegółowej ocenie klinicznej i wykonaniu
wszystkich zalecanych badań kontrolnych
Terapia alternatywna do HTZ
Selektywne modulatory receptorów
estrogenowych (SERM)
Selektywne modulatory receptorów
estrogenowych (SERM) –
Raloksyfen,
tamoksyfen, doloksyfen, idoksyfen
Wyeliminowanie działania stymulującego na:
gruczoł sutkowy
błonę śluzową macicy
Bisfosfoniany
( w leczeniu osteoporozy
pomenopauzalnej )
Zachowanie korzystnego działania na:
pochwę
układ sercowo-naczyniowy
Fitoestrogeny pochodzenia naturalnego
(izoflawony, flawony, lignany, kumestany)
kostny
centralny układ nerwowy
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
Prof. dr hab. farm. Barbara Filipek
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Historia:
HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA
A FITOESTROGENY –
SKUTECZNOŚĆ
I BEZPIECZEŃSTWO W ŚWIETLE
NAJNOWSZYCH BADAŃ KLINICZNYCH
1776 r. – zwrócono uwagę na objawy psychiczno-
emocjonalne związane z przekwitaniem
1821 r. – po raz pierwszy użyto terminu menopauza
1930 r. – odkryto chemiczną budowę estrogenów
1934 r. – dokonano syntezy estrogenów
1970 r. – wprowadzono estrogenową terapię
zastępczą
Pracownia Wstępnych Badań Farmakologicznych
Collegium Medicum UJ
Estrogeny
Estrogeny
Syntetyzowane głównie przez:
– Jajniki
– Łożysko
– Korę nadnerczy
– Inne tkanki: wątrobową, tłuszczową, mięśnie
poprzecznie prążkowane, mieszki włosowe mogą
przekształcać prekursory steroidów w estrogeny
Naturalne:
•
17-estradiol – najsilniejszy, wytwarzany z cholesterolu w
jajnikach, w wątrobie ulega przekształceniu do estronu
•
Estron – wytwarzany w jajnikach i w tkankach obwodowych
(tkanka tłuszczowa) może ulegać konwersji do estriolu
•
Estriol – estrogen wtórny, wytwarzany w tkankach
obwodowych, związek o krótszym czasie działania
Półsyntetyczne i syntetyczne:
•
Etynyloestradiol
•
Mestranol
•
Dienestrol
•
Estrogeny koniugowane
1
Pobudzają receptory
estrogenowe
Neuro-wegetatywne
:
bóle głowy, chwiejność emocjonalna,
zaburzenia snu, zaniki
pamięci, uczucie zmęczenia,
depresje lub psychozy,
Naczyniowo-
ruchowe
:
częste uderzenia
gorąca, zlewne poty
Pobudzają wzrost
neuronów za pomocą
czynnika wzrostu
(NGF)
Sercowo-
naczyniowe
:
kołatanie serca, drętwienie rąk,
nadciśnienie, miażdżyca,
choroba wieńcowa, zawał, udar
mózgowy
Aktywują układ
GABA-ergiczny
NIEDOBÓR
ESTROGENÓW
Moczowo-
płciowe :
stany zapalne pochwy,
pęcherza, nietrzymanie moczu,
częste oddawanie moczu,
opuszczenie lub
wypadnięcie macicy
Estrogeny
Kostne:
zmniejszenie masy
kostnej,
osteoporoza
Obniżają ilość
beta-amyloidu
Zwiększają stężenie
opioidów, 5-HT, Ach
W OUN
Skórne :
skóra cieńsza, sucha,
pomarszczona
Oczne:
suche zapale nie
spojówek oka
Choroba Alzheimera ?
(osłabienie funkcji poznawczych,
ubytki pamięci)
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Wskazania:
Estrogeny stosowane w HTZ mogą być podawane:
• Doustnie ( estradiol, estriol, sprzężone estrogeny)
• Pozajelitowo
(jako estry, w postaci undecylenianu,
benzoesanu, dipropionianu)
• Dopochwowo (estriol)
• Przezskórnie w postaci plastrów (estradiol)
• W postaci implantu podskórnego (estradiol)
•
niedobór estrogenów
•
menopauza naturalna
•
interwencja chirurgiczna
•
osteoporoza
2
Hormonalna terapia zastępcza
Korzyści:
HTZ – skuteczność i bezpieczeństwo w świetle
najnowszych badań klinicznych
Skuteczne znoszenie wczesnych objawów pre- i
pomenopauzalnych
HERS
(Heart and
Estrogen/Progestin
Replacement Study)
2763 kobiet
, śr. wieku 66.7 lat, czas trwania 4.1 lata; ciągła doustna terapia
skojarzona skoniugowanymi estrogenami końskimi (CEE)
w dawce
0.625 mg
i octanem medroksyprogesteronu
w dawce
2.5 mg =
w 1-szym roku częstość
zdarzeń wieńcowych większa ( 57 vs. 38 przypadków)
Zmniejszone ryzyko wystąpienia osteoporozy
ERA
(Estrogen
Replacement and
Atherosclerosis Trial)
WHI
(Women’s Health
Initiative)
PHOREA
(Postmenopausal
Hormone Replace ment against
Atherosclerosis Trial)
309 kobiet
z udukumentowaną angiograficznie chorobą wieńcową
(
zwężenieświatła
tętnicy o co najmniej 30%),
śr. wieku 65.8 lat, czas trwania 3.2 lata, terapia
skojarzona CEE 0.625 mg + MPA 2.5 oraz sam CEE 0.625 mg =
postęp
zmian miażdżycowych CEE+MPA (n=85),CEE (n=79) i placebo(n= 84)
16 608 kobiet
, śr. wiek 63.2 lata,
czas trwania planowany 8.5, zakończono po
5.2 r.;
terapia skojarzona CEE 0.625 + MPA 2.5 mg oraz sam CEE (po histerektomii)
=
o 29% większe ryzyko zawału m. sercowego i śmierci sercowej, o 41 % udaru mózgu,
o 26% inwazyjnego raka sutka, 2-krotnie częściej choroba zatorowo-zakrzepowa, o 34%
mniejsze ryzyko złamania szyjki kości udowej, o 37 % raka jelita grubego
321 kobiet
, wiek 40-70 lat, doustnie 17-beta-estradiol w dawce 1 mg/24 h oraz gestoden
(progestagen) w dawce 0.025 mg w 17-28 dniu cyklu, 17-beta-estradiol 1 mg/24 h oraz
gestoden 0.025 mg w 17-28 dniu raz na 3 m-ce
= po 48 m-cach brak różnic w
grubości błony środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej w 3-ch badanych grupach
222 kobiety, śr. wiek 61.1 lat,
17-beta-estradiol 1 mg/24 bez progestagenu; po 2-ch
latach = 17-beta-estradiol vs. placebo istotnie spowalniał zmiany łącznej grubości błony
środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej (badanie ultrasonograficzne) ; progestageny
znoszą korzystny wpływ estrogenów na układ sercowo-naczyniowy
Zmniejszone ryzyko choroby Alzheimera
Poprawa wyglądu i elastyczności skóry
Wydłużenie czasu życia kobiety (o ok. 4 lata)
Obniżenie ryzyka raka okrężnicy
EPAT
(Estrogen in the
Prevention of
Atherosclerosis Trial)
Kwestionowane działanie hipotensyjne,
przeciwmiażdżycowe, kardioprotekcyjne
Ryzyko stosowania HTZ
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ)
Częstsze wystąpienie inwazyjnego raka :
sutka,
U kobiet po menopauzie stosujących jedynie
estrogeny występuje:
jajnika lub
Zwiększone ryzyko raka endometrium
Ryzyko to zmniejsza się wraz ze mniejszeniem dawki
estrogenów, lub jeśli przez 10 dni dodatkowo
przyjmowane są także gestageny (pochodne
progesteronu - medroksyprogesteron
pochodne 19-nortestosteronu - noretysteron)
błony śluzowej macicy
Czerniaka (Melanoma)
Zapalenie pęcherzyka żółciowego (uszkodzenie
wątroby)
3
Ryzyko stosowania HTZ
Wprowadzenie terapii HTZ wymaga:
badań ginekologicznych z wymazem cytologicznym
Zaburzenia zakrzepowo-zatorowe (zatory płucne, zawały,
udary; szczególnie doustne preparaty zawierające estrogeny
i gestageny III generacji – dezogestrel, gestoden.
ultrasonograficznych z oceną grubości endometrium
mammograficznych
Ryzyko 2-4 x wyższe w 1 roku stosowania
densytometrycznych (gęstość kości)
Krwawienie z jamy macicy; występuje wówczas, gdy do HTZ
włączone są podawane cyklicznie gestageny
określenia poziomu estradiolu i FSH, cholesterolu
całkowitego, HDL, LDL i triglicerydów
ocenę układu krzepnięcia
prób wątrobowych
powtarzania badań co rok
Bezwzględne przeciwwskazania
HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA
aktywny rak gruczołu piersiowego
aktywny rak endometrium
melanoma
ostra faza zakrzepicy głębokich naczyń krwionośnych
Skuteczność
HTZ
?
Ryzyko HTZ
ostra niewydolność wątroby
4
Hormonalną terapię zastępczą
Hormonalna terapia zastępcza
zaleca się :
a osteoporoza
ograniczyć do kobiet, u których stwierdza się
objawy ostrej menopauzy
•
można stosować niskie dawki HTZ
preparaty HTZ stosować w możliwie
najmniejszych dawkach
•
nie dłużej niż 5-10 lat
maksymalne skrócić czas ich stosowania
•
dobór preparatu musi być indywidualny, po
szczegółowej ocenie klinicznej i wykonaniu
wszystkich zalecanych badań kontrolnych
Terapia alternatywna do HTZ
Selektywne modulatory receptorów
estrogenowych (SERM)
Selektywne modulatory receptorów
estrogenowych (SERM) –
Raloksyfen,
tamoksyfen, doloksyfen, idoksyfen
Wyeliminowanie działania stymulującego na:
gruczoł sutkowy
błonę śluzową macicy
Bisfosfoniany
( w leczeniu osteoporozy
pomenopauzalnej )
Zachowanie korzystnego działania na:
pochwę
układ sercowo-naczyniowy
Fitoestrogeny pochodzenia naturalnego
(izoflawony, flawony, lignany, kumestany)
kostny
centralny układ nerwowy
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]