Hazard moralny

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ROZDZIAŁ
III
GŁÓWNE PRZYKŁADY
PROBLEMU HAZARDU
MORALNEGO W
ŚWIECIE
M)/llOdować zwierzę,
które
moie
składać
obietnice
-
czy
nie to wialnie jest
paradoksalnym
zadaniem, które natura
postawiła
sobie
w
odniesieniu do
człowieka?
F.
Nietsche, 1887
68
W warunkach
nIepeWnOścl,
braku zaufania do
powtarzalności
stosunków
społecznych, strategią wygrywającą
w
dłuższym
okresie jest strategia oportuni-
zmu,
"wożenia się". Jednakże
zakumulowany
kapitał
moralny
i
społeczny
prze-
jawiający się
w przestrzeganiu zwyczajów, tradycji
i
konwencji
gwarantuje,
że
jednostki nigdy nie
zachowują się
jakby
wymagała
tego egoistyczna maksymali-
zacja
użyteczności
postulowana przez ekonomistów
69
,
Kultura danego
społeczeń­
stwa
zawęża
zakres
dostępnych możliwości
wyboru. Kultura czyni dane
środo­
wisko bardziej przewidywalnym,
ułatwiając
tym samym
współpracę
i
łagodząc
konfliktowość
konkurencji ekonomicznej.
Dwie zasady organizacji
społeczn~j,
dwa sposoby walki
z hazardem moralnym
Najogólniej rzecz
biorąc, istnieją
dwie metody, na jakich
społeczeństwa
opie-
rają się
w
przezwyciężaniu
problemu hazardu moralnego.
Sposób nowoczesny, wniesiony do cywilizacji ogólnoludzkiej przez kultury
Zachodu, oparty na wierze,
że
procesy
społeczne mogą być grą
o dodatniej sumie
oraz na zaufaniu do rezultatów konkurencji
i
współpracy społecznej
opartej na
(iR Nietsche (!887), 1997, s. 63.
(i
9
Pukuyama, 1995,s.41.
48
49
wolności
i
odpowiedzialności
jednostki. Unikanie
bądź
kontrola hazardu
moral~
ncgo
opierają się
na rozwoju
kapitału
moralnego jednostek, na wierze
w
możli­
wości uwcwnętrznienia obowiązków
moralnych, na wierze
w
odpowiedzialność
jednostki za czyny
i
słowa. Odpowiedzialność
taka oparta jest, przede wszy-
stkim, na sankcjach natury moralnej
(mea culpa),
a
w
drugiej
kolejności
na san-
kcjach natury prawnej.
Natomiast tradycyjny sposób
redukujący
hazard moralny wynika m.in.
z przekonania,
iż
proces
społeczny,
tak jak gra
w
szachy lub wojna, jest
walką
o sumie wynikowej zero. Wygrana jednego oznacza
przegraną
drugiego. Co
wię­
cej,
poglądowi
temu towarzyszy, z
reguły,
niewiara
w
potencjał
moralny jedno-
stki
i
lęk
przed upowszechnieniem siC op01tunizmu
działań
wolnych jednostek.
Prowadzi to do ulokowania
większości ważnych
decyzji,
wolności działania
i
odpowiedzialności
we
władzach
kolektywu, wspólnoty, do braku
wolności
i
odpowiedzialności
indywidualnej, do polegania na
odpowiedzialności
(i wolno-
ści
) kolektywnej.
Człowiek
czy jednostka jest
częścią
kolektywu, klanu, plemie-
nia, szczepu, narodu.
Społeczeństwo określa
miejsce i status jednostki. Jednostka
jest, w pewnym sensie,
zamknięta
w
społeczeństwie,
a
społeczeństwo
jest za-
mknięte
na
wpływy zewnętrzne.
Tradycjonalizm takiego
społeczeństwa,
w zetk-
nięciu
z innymi kulturami, przerywany jest próbami dostosowania do bardziej
wymagających
warunków, próbami, które w niewielu tylko przypadkach
kończy­
ły się
sukcesem.
W
społeczeństwach
opartych na zasadzie
odpowiedzialności
kolektywnej
władza
skupiona jest w "centrum" kolektywu. Reprezentuje ona kolektyw i dys-
ponuje
swobodą
podejmowania decyzji. Z drugiej strony, swoboda podejmowa-
nia indywidualnych decyzji
członków
"kolektywu" w
ważnych
sprawach ulega
eliminacji lub
poważnemu
ograniczeniu. W konsekwencji, jednostka pozbawio-
najest
odpowiedzialności
za decyzje, "które nie
należą
do niej".
Ten sposób walki z hazardem moralnym
członków
kolektywu wymaga
zinstytucjonalizowania strachu przed
władzą
z jednej strony oraz wprowadzenia
wzajemnej
podejrzliwości członków społeczności
z drugiej. Opiera
się
on na zni-
szczeniu
kapitału społecznego,
o ile taki
istniał,
na braku zaufania.
Oczywiście,
instytucjonalizacja brania
zakładników,
inwigilacji i donosicielstwa i wprowa-
dzenie "odpowiednich" kar za
nieposłuszeństwo władzom
- z tenorm
włącznie­
staje
się
nieodzownym warunkiem sukcesu tej metody walki z hazardem moral-
nym. Jak wspomniano, niektóre metody kultury (jak np. sowiecka, "demokraty-
cznej Kampuczy" w latach
1975-1979
itp.)
opierały się,
w stopniu mniej lub bar-
dziej
doskonałym,
na zasadzie kolektywnej
odpowiedzialności
i likwidacji praw
jednostki.
Likwidowały
one
swobodę
podejmowania decyzji.
Likwidowały
one
wolność osobistą
i
wzajemne zaufanie.
Społeczeństwa
tych
państw płacą
za to
wysoką cenę.
1. PROBLEM HAZARDU MORALNEGO W
BYŁYM
ZSRR
W
schyłkowym
okresie caratu hazard moralny
panował
po obu stronach spo-
łeczeństwa
rosyjskiego.
Arbitralność państwa, łamanie słowa
7o
i
hipokryzja
władz
z jednej strony, a nihilizm
i
anarchizm znacznej
części
inteligencji rosyj-
skiej z drugiej strony
miały
za skutek wyobcowanie inteligencji rosyjskiej z po-
czucia
jedności
z
państwem,
którego
była przecież częścią.
Alienacja inteligencji
IJranicząca
z
utratą
zdrowego
rozsądku wyszła
na jaw szczególnie po reformach
;ądownictwa
politycznego w Rosji w latach 60. XIX wieku. W okresie
1864-
1881
niezależne
wtedy
sądy ferowały
bardzo
łagodne (niewspółmierne
do
cięża­
ru zbrodni) wyroki w procesach politycznych terrorystów. Na
przykład,
na
słyn­
nym procesie terrorystki Wery Zazulicz w 1878 roku, w sprawie
usiłowania
za-
bójstwa gubernatora St. Petersburga,
ława przysięgłych uniewinniła
71
zama-
chowca. W rezultacie, w kilka lat
później, władze cofnęły niezależność sądow­
nictwa w sprawach politycznych. Od 1881 roku, do
końca
caratu Rosja
stała się
de facto
państwem
policyjnym.
Rozchwianie intelektualne inteligencji rosyjskiej
poprzedzało rewolucję
ro-
syjską. Utratę
zdrowego
rozsądku
i
zamiłowanie
do eksperymentów logicznych
i
społecznych może ilustrować poniższa wypowiedź
wielkiego pisarza rosyjskie-
go Lwa
Tołstoja
z 1906 roku:
członek państwa
despotycznego
może być całkowi­
cie wolny, nawet poddany najbrutalniejszej przemocy. Ale
członek państwa
kon-
stytucyjnego jest zawsze niewolnikiem,
ponieważ
uznaje
legalność
przemocy do-
konanej na sobie
72
.
Na wykarczowanym z wysokich drzew terenie
łatwo osadziła się
ideologia
marksizmu. Marksizm i jego apoteoza materializmu, braku wolnej woli i odpo-
wiedzialności
indywidualnej
(byt okre§{a
świadomo§c) była
w
rzeczywistości
sprytną, choć niezamierzoną
chyba,
obroną
istoty kultury stepowej: negacji wol-
ności
i
odpowiedzialności
indywidualnej i apoteozy
wolności
i
odpowiedzialno-
ści
kolektywnej, negacji potrzeby wypracowania wzajemnego zaufania
społecz­
nego. W praktyce
oznaczało
to usprawiedliwienie samowoli
władzy
- osoby lub
osób
stojących
na czele
państwa
i
solidarne pokrywanie kosztów tej samowoli
przez
całe społeczeństwo.
Ponownie hazard moralny
współpracy społecznej
re-
dukowany
miał być
nie za
pomocą
instytucji
pogłębiających
zaufanie
społeczne,
70
Władze
z góry nie
miały
zamiaru
dotrzymywać
obietnic lub traktatów: car
Mikołaj
l
obiecy-
wał
dekabrystom (1825) przebaczenie,
jeśli powiedzą prawdę,
lecz
skazał część
z nich na tortury
(ćwiartowanie)
i
śmierć,
zamienione na
szubienicę.
71 Analogia z uniewinnieniem przez
amerykańskie
jury OJ. Simpsona w
słynnym
procesie
o podwójne morderstwo z 1995 roku jest
uderzająca.
72
Rolland R., Tolstoy, Garland Pub!., New York 1972, s. 259; za; Woodside, 1998, s. 212.
50
51
lecz przeciwnie, za
pomocą
instytucji
pogłębiających wzaje~n~ p.odejrzliwo,ść
i
brak wzajemnego zaufania, za
pomocą
strachu przed
denuncjacją
l
karą
za
rue-
błaganadiożnost-niespolegliwość,
tzn.
niezależność myśli
lub czynów" .
Jak
można
najkrócej
scharakteryzować kulturę
ZSRR?
Otóż
wrzenIe mtele-
ktualne ostatnich dekad caratu
przygotowało
grunt pod
wczesną
i
bezprzykładną
realizację
celebrowanego
dziś
"prawa Wagnera". Adolf
W~gner. sfonnuł~w.ał
ponad sto lat temu
prawo
rosnącej
ekspan.5.:ji
działalno§ci. PU~!lCZ11eJ, s~czegoh,ue,
działalności państwa.
Pre.\:ja
postępu
socjalnego
stanOWIła,
Jego
zdamcm,
głow­
ną przyczynę
tej ekspansji.
Ograniclen.iajll1GIlSOWe
mogą hamować ekspansję
aktywnoki pmistwa, I.JOH:odll-
jąc,
ie rozmim)! ]Jmistwa
zaleieć będą
od dochodów jJmistwa, a nie odwrotl1le, Jak to
'zwykle bywa. Ale na
długą metę, iądanie
rozwoju ludzi
postępowych
zawsze przezwy-
d
"1'
chodziły
naprzeciw
żądanIom
mas,
często legalizowały
tylko ,,fakty dokonane"
realizowane w ferworze rewolucyjnym. I tak,
już
w kilka lub
kilkanaście
dni po
udanym zamachu stanu, w listopadzie 1917 roku, Lenin
ogłasza serię
dekretów,
a mianowicie: potwierdza prawo
chłopów
do ziemeS, prawo narodów do samo-
stanowienia, prawo robotników do kontroli "ich"
zakładów.
Żadne
z tych praw nie
zostało
ostatecznie zrealizowane przed 1991 rokiem.
Partia bolszewików
potrzebowała dziewięć
lat od
zakończenia
wojny domowej,
aby
odebrać chłopom
prawa do ziemi.
Następną
serie inflacji praw
ogłosiła
stali-
nowska Konstytucja ZSRR z 1936, w której m.in.
prawo do
pełnego
zabezpiecze-
nia ekonomicznego w razie potrzeb)'; we wszelkich kolejach
życia
rzuca
się
w oczy.
cięży
tru nosCl, ll1ansowe
O
ile ekspansja
państwa
na Zachodzie
postępowała
stosunkowo pow?li,
z
(niechętnym)
respektowaniem
"ograniczeń budżeto.wych",
o.:ylc
bolsze;I~y
nie mieli takich
skrupułów.
Ekspansja
państwa nastąpIła
w ROSJI zbyt wczesnle,
w
porównaniu z
możliwościami
ekonomicznymi
i odziedziczoną kultur~ t~go
kraju. Tymczasem nadmiar paóstwa, jak
się okazało
zarówno na
Ws~hodzle,
JUk
i na Zachodzie, to spadek
wydajności
i
konkurencyjności
gospodarki, a zarazem
wzrost korupcji. Nadmiar paóstwa to bunt elit przeciw
wolności
indyw.idualnej
mas, to bunt mas przeciw
odpowiedzialności
indywidualnej, to
ro~mycle
odpo-
wiedzialności
w "czarnej skrzynce" paóstwa. Socjalizm sowiecki to etatyzm,
biurokracja, regulacja. Socjalizm to hodowla niezdolnych do
życia
w
norm~l­
nych warunkach ludzi. Socjalizm w wydaniu ZSRR
upadł
nie
dla~ego,. że
.Wl?-
kszość
obywateli
źle się
w nim
czuła,
lecz dlatego,
że
na horyzonCie
pOJawJł SIę
koniec
źródeł
zasilania
74
.
73
Superregulacja, planowanie centralne
Ekonomiczna kultura Rosji bolszewickiej, a
później
ZSRR,
polegała
nie tylko
na doktrynalnej
i
politycznej likwidacji prywatnej
własności "środków
produ-
kcji", lecz
także
na doktrynalnej likwidacji rynku oraz na superregulacji gospo-
darki. Natychmiast po zdobyciu
władzy
partia bolszewików
rozpoczQła
drobiaz-
gową kontrolę mikroekonomiczną
gospodarki i jej agentów. I tak na
przykład,
w okresie siedmiu tygodni: 25 stycznia 1918
i
15 marca 1919 roku
rząd
rosyjski
wydał
631 dekretów tylko w dziedzinie
przemysłu
i handlu (tj.
przeciętnie
l3
dziennie
76
).
Richard Pipes jasno
wyłożył
sposób
posługiwania się kontrOlą
mikroekonomiczną
dla rozszerzenia i ugruntowania
władzy rządu
rewolucyjnego
w pierwszych latach po rewolucji
październikowej
1917:
Bazą władzy
partii (bolszewików)
była
kontrola gospodarki. Dekrety partii mialy
skutek, poniewai partia
uzyskała kontrolę
nad
całym kapitałem
i nad wszystkimi pro-
duktywnymi zasohami krajl{
-
kontrolę,
która
umożliwiła
partii decydowanie o tym,
kto powinien
jdć
i ilc, kto ma
mieć węgiel
Lub drewno
Hl
piecu, kto ma
mieć
dach /lad
głową
.
...
Ostateczny cel komunizmu wojennego nie tyle
był
celem ekonomicznym, ile
politycznym:
wytrącić haz.ę ekonomiczną
jakiejkolwiek próhie oporu przeciw partii
komunistycZJzcj. Komuniz.m wojenny
był prawdziwą okropnością, obniżqjąc wydą;ność
poniiej poziomu kiedykoLwiek do.fwiadczonego w Rosji. W kategoriach politycZllYch,
jednakie,
odniósł
on wielki sukces
77
.
"Sukces" ten
trwać miał
ponad
siedemdziesiąt
lat!
Szybkie postQPY etatyzacji i
wzrastającej
kontroli
społeczeństwa
i
gospodarki
w pierwszym okresie
przejęcia władzy
przez
patrię
bolszewików dobrze ilustruje
skokowy wzrost liczby
urzędnikow państwowych
po 1917 roku.
Inflacja praw zamiast konsolidacji pmlstwa prawa
Nowy
rząd
Rosji bolszewickiej, jak
każdy rząd,
który
zdobył władzę wspo~
sób nielegalny, nie
czuł się
pewnie na
początku. Jedną
z metod,
jaką .posługlw~ll
SIę założyciele
Rosji marksistowsko-leninowskiej, czy to
~wiado~me, cz~
n:e-
świadomie,
w celu umocnienia swojej pozycji z jednej strony
i
zWIększema
me-
pewności
prawnej
społeczeóstwa
z drugiej strony,
było mnożenie
praw obywate-
li: ini1acja praw. . ,-
Wczesne dekrety Lenina w typowo leninowski, demagogIczny sposob, wy-
75
Choć,
jeszcze kilka tygodni przed
rewolucją
Lenin, jako
słynny
taktyk,
opowiadał się
za na-
cjonalizacją
ziemi, McNeal (1963),1975,
s.
48.
7(,
Starowolski, 1927,
s.
27.
77
Pipes, 1981, s. 79.
73
Self, 1985, s. 23.
74 Fedorowicz, Centrum im. Adama Smitha, 1997, s. 80.
 52
53
Tabela 6
Udział urzędników
paó.stwowych
w
ogólnej liczbie
ludności
Petersburga
i
Moskwy
w
1912, 1918 i 1920 roku (% ogólnej liczby
ludności)
Podobnie obsesja na punkcie
bezpieczeństwa zewnętrznego
i inercja sowiec-
kiego kompleksu
militarno-przemysłowego spowodowały, iż
ZSRR
przeznaczał
rekordowe sumy na zbrojenia,
walcząc
o
hegemonię światową.
I tak, ekonomista
sowiecki Abel Aganbegyan
twierdził
ok. 1990 roku:
przynajmniej
40%
dochodu
narodowego
poświęca się
na
obronę81.
Szacunek ten jest co najmniej dwukrotnie
wyższy,
lecz
bliższy
prawdy,
niż najwyższe
szacunki stopnia militaryzacji gospo-
darki sowieckiej
sporządzone
przez
amerykatlską centralę wywiadowczą
CIA82.
Kultury
odpowiedzialności
kolektywnej nie
mogły się obejść także
bez ko-
rzystania z inwigilacji
i
upowszechniania donosicielstwa. I tak np. sowieckie pra-
wo z
1926
roku
nakładało obowiązek
donoszenia w sprawach politycznych, po-
wtarząjąc,
w istocie, przepisy z
1649
roku, a w
szczególności obowiązek
obywa-
tela denuncjacji intencji zbrodni politycznych. Tym samym,
każdy
obywatel so-
wiecki
wyposażony został
we
władzę prokuratorską. Państwo
sowieckie
usiłowa­
ło
zatem
oprzeć walkę
z hazardem moralnym w stosunkach ze
społeczeI1stwem
nie na zaufaniu, lecz na rozpowszechnieniu
podejrzliwości,
na braku zaufania.
Zakorzenienie wzajemnej
podejrzliwości
w
ciągu
siedmiu dekad istnienia ZSRR
przygotowało
jak naj gorszy start dla gospodarki rynkowej nowej Rosji. Po
1991
roku jedynym pewnym w praktyce sposobem prowadzenia
działalności
rynkowej
zostało
oparcie
się
na protekcji
związków
mafUnych
minimalizujących
koszty
transakcji poprzez stosowanie szybkich i pewnych sankcji za
nieposłuszeństwo.
Na rosyjskie mafie
można
zatem
patrzeć także
jak na swego rodzaju pierwotne
spółki
ubezpieczajqce w sposób daleki od
dobrowolności
transakcje rynkowe
w
środowisku
opanowanym przez hazard moralny.
Lata
Petersburg/Piotrogród
Moskwa
1912
9.7
9.5
1918
14
19.5
1920
25.5
22.7
Źródło:
Koneczny (1938), 1997, s. 228.
Po kilkuletnich, taktycznych jak
się okazało, ustępstwach
na rzecz rynku
w latach tzw.
Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP:
1921-1928),
rząd
sowiecki na-
rzucił
gospodarce system planowania centralnego z
końcem
lat dwudziestych.
System ten z jednej strony
niszczył wymianę rynkową
i
konkurencję
ekonomicz-
ną,
z drugiej
zaś
strony
odrywając
zasilanie
w
surowce
i
czynniki produkcji od
wyników ekonomicznych -
upowszechniał nieodpowiedzialność ekonomiczną
oraz braki
i
niedobory
w
zaopatrzeniu.
InstytucjonaUzował
zatem -
często
w nie-
wyszukanej formie - problem hazardu moralnego w gospodarce
78
.
Dokładniej­
sze omówienie problemu hazardu moralnego w gospodarkach planowanych cen-
tralnie zamieszczone
zostało
w Aneksie 2.
Stosowanie terroru, rozpowszechnianie denuncjacji,
militaryzacja gospodarki
Rezultaty
Jak wspomniano, zastraszanie, inwigilacja
i
terror
należą
do preferowanych
metod walki z hazardem moralnym w
społeczeństwach
opartych na zasadzie
odpowiedzialności
zbiorowej. Historyczne
przykłady
krwawych wyczynów na
ogromną skalę,
np. z epoki Czyngis chana,
są
dobrze znane. Wydaje
się
jednak,
że zamiłowaniem
do terroru Józef Stalin
pobił
nawet samego Czyngis chana. Sta-
lin nie
stosował
bowiem terroru
wystarczającego,
lecz terror arbitralny
(overkill).
Choć
szacunki
są
niepewne, na konto Lenina
i
Stalina
można zaliczyć
w sllInie
do
66
milionów
79
istnień
ludzkich!8o
Patrząc
wstecz, w praktyce komunizm
okazał się spóźnioną próbą
zastosowa-
nia metody superkontroli
społeczeństwa
i gospodarki oraz terroru do walki z ha-
zardem moralnym
członków
kolektywizowanego
społeczeństwa. Spośród
wielu
dobrze znanych konsekwencji fiaska komunistycznego
podejścia
do walki z ha-
zardem moralnym w stosunkach
społecznych,
zwrócimy
uwagę
tylko na dwie
konsekwencje siedmiu dekad "nowego" ustroju. Na skokowy wzrost
spożycia
alkoholu w porównaniu z
niemałym spożyciem
alkoholu w okresie przedrewolu-
7B
Na
przykład,
w
łatach osiemdziesiątych około
80% personelu sklepów
spożywczych
w ZSRR
oddawało się
praktykom korupcyjnym: por. Krusznai, Winiecki, 1995.
7':)
Na tym tle
słowa
F.O. Roosevelta: "Stalin nie jest imperialistLl" nie
wymagają
komentarza
(Mikołajczyk,
Teheran, 1943).
BO
Janusz, 1997, s. 165.
~l
Sorman (1993), J997, s. 30.
g2
Wiarygodność
wysokich szacunków Aganbegyana
można uprawdopodobnić
w prosty sposób.
OLóż,
Instytut Badali Strategicznych w Sztokholmie
szacował
w czerwcu 1998 roku,
iż
wydatki na
obrone wszystkich pm'istw sukcesorów ZSRR w 1997 roku
wynosiły około
10% wydatków (pUllstwa-
ojca) ZSRR z 1988 roku! ("The Australian Finuncial Review", 11 VI 1998): 40% z 10%
=
4% prze-
ciętnie
w 1997 roku, co .iest
wielkością prawdopodobną, zbliżoną
do
średniej
Zachodu.
54
55
cyjnym oraz na
dwojewierie,
tzn. brak szacunku elit ZSRR do swego
państwa,
mimo kilku
dziesięcioleci nieustającej
propagandy jego
osiągnięć.
I tak, M. Bcrnstam
podawał, iż
w 1980 roku 37% pracowników
miało
proble·
my z alkoholem. W 1925 roku procent ten
wynosił
"zaledwie" 3.5%83, Szczegól-
nie
męska połowa społeczeństw państw
sukcesorów ZSRR nie
była
przygotowa-
na do
obfitującego
we frustracje okresu transformacji systemowej po 1991 roku.
Degradacja biologiczna
mężczyzn
szczególnie
dotknęła mieszkańców
nowej Ro-
sji. W 1996 roku
przeciętna długość życia
Rosjanina
płci męskiej
nie przekracza-
ła
59
lat, tj.
wynosiła
mniej
niż
w
schyłkowym
okresie caratu.
Alkoholizmowi mas
towarzyszyła
ambiwalencja
uczuć
elit do
państwa,
któ-
remu
zawdzięczali swoją pozycję.
Wspomnienia ministra Szcwardnadzc, pier-
wszego sekretarza Gorbaczowa, czy
późniejszego
ministra spraw zagranicznych
Rosji Kozyriewa
mówią
same za siebie. Zacytujmy tego ostatniego:
.szczęśliwi
jesteśmy, że
spisek ten
(sierpień
1991)
nie
powiódł się, ponieważ
dopiero teraz
zwycięzyliśmy
imperium kornunistyczne,
państwo
sowieckie, które, jak
wyraził się
prezydent Ronald Reagan,
było
"imperium
zła".
Cieszymy
się, iż zniknęło
ono
z powierzchni Ziemi'M.
Oczywiście, niepokojący
wzrost
przestępczości,
szczególnie trudnej do zwal-
czenia
mafijności,
musi negatywnie
odbić się
j
na kosztach transakcji ekonomicz-
nych,
zwiększ,~ąc
przede wszystkim ryzyko inwestowania.
Załamanie się możli­
wości
lub woli inwestowania, szczególnie
długookresowego,
i
nikłe
nadzieje na
jego
rychłe ożywienie mogą być,
w
dużej
mierze,
następstwem
procesu "prywa-
tyzacji" prawa w Rosji.
Występują,
a
może
i
nasilają się
takie zjawiska, jak:
przestępczość
natury krymi-
nalnej i ekonomicznej, wywieranie
wpływu
na decyzje polityczne
rządu
przez pry-
watne monopole, korupcja,
łapownictwo,
a przede wszystkim, uchylanie
się
od
pła­
cenia podatków itp. Praktyki te
przyczyniły się
do powstania
poważnego
kryzysu
fiskalnego (szczególnie centralnych)
władz państwa
w III kwartale
1998
roku.
W
środowisku
bardzo wysokich kosztów transakcji mog'l
powstawać
i
po-
wstąją
organizacje
minima1izujące
koszty transakcji w ramach niewielkich grup
i
budujące wewnątrzgrupową solidarność
i
zaufanie za
pomocą
mechanizmów
kryminalnych.
Wywoływanie
lub prowokowanie
wrogości środowiska
poprzez
wchodzenie w koli zj Qz prawem z jednej strony oraz
bezwzględne
egzekwowanie
kar na
dezerterujących członkach służy
jako
środek integrujący,
a zatem
obniża­
jący
koszty transakcji
wewnątrzgrupowych.
Jak wspomniano,
konsolidację
związków
o charakterze mafijnym w Rosji etc.
można
zatem
rozpatrywać
jako
swego rodzaju
pasożytniczy
proces minimalizowania kosztów transakcji
między
członkami
grupy kosztem
zwiększania
ich w otoczeniu grupy. W
środowisku
braku zaufania
i
wysokich kosztów transakcji dobrodziejstwa gospodarki rynko-
wej
każą
na siebie
długo czekać.
Zachód pogodzi!
się
z
istnieniem ZSRR. ZSRR i jego elity
stały się częścią
globalnego
establislunentu.
Zobowiązywała lojalność
wobec
cywilizującego
siQ
przeciwnika.
Mało
kto na Zachodzie
przewidział
upadek systemu,
państwa
i su-
pennocarstwa znanego pod akronimem: ZSRR. Zawodowi sowietolodzy zawied-
li
całkowicie. Nędzny
koniec
państwa,
które, oparte na
błędzie
teorii
i
konieczno-
ściach
taktyki politycznej, lepiej przewidzieli obserwatorzy
żyjący
po tej samej
stronie
"żelaznej
kurtyny". Znany historyk polski Feliks Koneczny
prorokował
45
Jat przed
końcem
imperium:
Musi
nadejść
moment, w którym
państwu
turmI-
skiemu
[K.T. - stepowemu]
zabraknie
środków
na utrzymanie armii. Na tym
skoflczyło się
cesarstwo
bizantyńskie,
na tym
skończyła
Turcja i na tym
skończy
Rosja"85.
Inny Polak, Kazimierz Janusz
przewidział
upadek systemu w okresie
największej
jego ekspansji, w
1974
roku:
nie istnieje problem, czy
w
Rmji doj-
dzie do nowego cywilizacyjnego przesilenia, lecz kiedy to
się
stanie; cywiliza(ja
turańsko-bizantyjska
(nie)
zdoła znaleźć
nowej
trwałej
formy istnienia
86
.
2. PROBLEM HAZARDU MORALNEGO W KRAJACH SUKCESO-
RACH USTROJU KOMUNISTYCZNEGO
Oróz realizacja
[socjalizmu - K.T.]
rozb(je
się
o
prawidło­
wo.fci ekonomiczne i psychologiczne, wobec których liu/z-
ko.fćjest
bezsilna; dlatego epoka
nadejścia
socjalizmu bii-
dzie z
pewnością epoką
jego
schyłku.
Socjalizm liwie
triumfować
przez
ch\vilę
... , ale wkrótce zginie w krwawych
kataklizmach, bo nie
pOl)'wa
się
duszy ludu nadaremno.
Le
Bon, 1902"
Chwila ta
trwała
ponad
siedemdziesiąt
lat.
R3
Sorman, 199
ł,
s.
~2;
warto
także przypomnieć, że
od wybuchu
I
wojny
światowej
do obalenia
monarchii
(sierpień
1914-marLCc 1917)
ohowiązywała
w Rosji prohibicja: McNeal
(196~),
1975,
s.27.
~4
Limbaugh, 1996, s. 190.
~5
Koneczny (\946),1997, s. 337.
Hr.
Janusz (1974),1997.
g7
Le Bon (1902),1997, s. 74.
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

chiara76.opx.pl