HMS wykłady

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Historia myśli społecznej – wykłady
24.10.2011r.
Dlaczego uczymy się HMSu?
– jest to konglomerat filozofii, doktryn politycznych, historii presocjologicznej; poznajemy korzenie dyscypliny;
aby ujmować syntetycznie pewne problemy (nie otwierać dawno otwartych drzwi; umieć się posługiwać
językiem skróconym; umieć wykorzystać myśli dawnych myślicieli we współczesności
Dlaczego w HMSie odwołujemy się do starożytnej Grecji?
– Grecy czerpali z wieli różnych kultur (z Indii, Bliskiego wschodu – Persja, Mezopotamia oraz starożytny
Egipt); przestawali traktować naukę tylko jako umiejętność pragmatyczną (pomagającą tylko w życiu, ale
uznali, że naukę można uprawiać dla samego jej uprawiania; nie byli krajem monolitycznym religijnie – mogli
pozwolić sobie na wolność myślową (wiara w bogów nie niszczyła myślenia abstrakcyjnego); nie mieli kultu
jednostki; jako pierwsi dokonali autorefleksji na temat człowieka, dokonali podziału na jednostki i wspólnoty,
dostrzegali między nimi różnice; zaczęli zastanawiać się, jakie państwo nie niszczy jednostek i wspomaga
wspólnotę; kultura grecka była tak naprawdę kulturą 10-20% społeczeństwa, ponieważ mogli z niej korzystać
jedynie obywatele greccy, przede wszystkim bogacze
Narodziny filozofii społecznej:
Sofiści:
➢od nich zaczyna się HMS
➢nauczyciele chodzący po Grecji oferując swoje usługi w zakresie edukacji (retoryka, przekonywanie, polityka)
➢dawali narzędzia do walki politycznej
➢pobierali ogromne pieniądze, przez co ta wiedza dostępna była jedynie dla najbogatszych oligarchów
➢stosowali zasadę obalania argumentów i dyskusji, na jej podstawie dociekali prawdy
➢podnieśli poziom dyskursu, unowocześnili myślenie greckie
➢obalili pogląd, że nie ma prawd niepodważalnych
Protagoras z Abdery
(480-410r.p.n.e.)
– człowiek jest miarą wszechrzeczy
– organizacja Polis powinna być dostosowana do potrzeb jednostki, a prawa do wspólnoty, powinny być
sprawdzane na podstawie przydatności
– ludzie muszą żyć w zbiorowości
– prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką
Gorgiasz z Lotinoi:
– reprezentuje okazjonalizm – wszystko zależy od sytuacji i umiejętności danego człowieka, nie ma zasad
niezmiennych
– pluralizm moralny – jest wiele różnych moralności
➢podjęli problematykę prawa natury i jego różnicę z prawem stanowionym
➢dostrzegli słaby punkt prawa naturalnego opartego na prawach religijnych
➢stanowiąc prawa należy odnieść się do racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb
➢desakralizacja państwa, hasła kosmopolityczne, egalitaryzmu (wszyscy są równi)
➢przystosowali pole dla przyszłych badaczy
➢zarzuty wobec Sofistów: relatywizm moralny – wszystko jest względne, nie ma wyraźnego oddzielenia dobra
od zła. Doprowadziło to jednak do dobrego efektu końcowego – zwrócono uwagę na człowieka i to jego
zaczęto badać
Herodod
(484 – 425)
– historyk, podróżnik
– przypominał starożytnego reportera, zapisywał to, co mówili ludzie
– Cyceron nazwał go ojcem historii
– w „Dziejach” opisał konflikt Europy i Azji
– w okresie oświecenia został odrzucony – mieszał to, co wyczytał w księgach z tym, co mityczne (z bogami,
herosami)
– odkrycie Troi przywróciło go do łask
– przedstawił koncepcję historiozoficzną (filozofia dziejów)
– istnieje ład moralny, którego strzegą bóstwa. Ten kto go złamie zostanie ukarany
Tukidydes
(466-404)
– autor „wojny peloponeskiej”
– historyk, myśliciel polityczny
– ojciec nowoczesnej historii krytycznej
– w „wojnie peloponeskiej” opierał się tylko na źródłach pisanych
– najprawdopodobniej był uczniem Sofistów
– wszystko, co dzieje się w historii jest zgodne z naturą ludzką i ich potrzebami
– określił prawo silniejszego – silniejszy chce podporządkować słabszego, nie zniszczyć, ale dyktować mu swoje
prawa
– ojciec tezy o zmienności natury ludzkiej, jednakowych skutkach następujących po jednakowych przyczynach
– historia nauczycielką życia. Mieli się jej uczyć młodzi, którzy mieli rządzić światem
SOKRATES
(469 lub 470 – 399)
– uczeń sofistów, dzięki którym zainteresował się człowiekiem i tylko nim się zajmował
– pokonał sofistykę
– wędrowny nauczyciel, za naukę nie pobierał pieniędzy
– zadawał pytania swoim rozmówcom w taki sposób, by sami musieli sobie zaprzeczyć
– został oskarżony o bezbożność i deprawację młodzieży. Przegrał rozprawę i został skazany na śmierć przez
wypicie cykuty. Uciekając zaprzeczyłby całej swojej filozofii
– intelektualizm etyczny (dobro=cnota=wiedza)
– nie wszyscy wiedzą, czym jest dobro. Uważał jednak, że etyki można nauczyć (zabijasz złą wiedzę → wiem,
że nic nie wiem, a później pomaga się człowiekowi dojść do tego, co dobre. Jeśli pokaże się mu, co jest dobre
to tak będzie czynił), jeśli człowiek zobaczy, że cnota i dobro są podstawą tworzenia państwa
– głosił hasła humanizmu – zasadą obywateli powinno być umiarkowanie, praca i sprawiedliwość jako cechy
rozwoju człowieka, współdziałanie ze zbiorowością
– państwo powinno przyjmować emigrantów, którzy mają przyjąć prawa i zasady polis
– każda jednostka we wspólnocie powinna wykonywać pracę użyteczną dla polis
– wyróżnił 4 formy państwa: monarchię, tyranię, arystokrację i demokrację. Każdą z tych form uważał za dobrą,
oprócz tyranii (która dobra była jedynie w kryzysowych sytuacjach)
– nie był zwolennikiem demokracji, uważał że ludzie poddają się emocjom i dlatego nie są w stanie podejmować
decyzji w sposób racjonalny
7.11.2011r.
PLATON
(427-347)
➢kolejne dziecko „wojny peloponeskiej”, uczeń Sokratesa
➢miał szansę zostać politykiem, jednak uznał, że ma 75% przegrać walkę o władzę, więc wybrał filozofię
➢idealista – jego zdaniem istnieją byty, jakimi są idee
➢miłość platońska
➢istnieje świat idei i świat rzeczy rzeczywistych, które istnieją ale mogą zniknąć. Prawdziwy jest tylko świat
idei
➢dualizm platoński – w filozofii społecznej – istnieją dwa rodzaje ustrojów (istniejące w świecie uznanym,
wizualizujące państwa helleńskie i ustrój państwa idealnego Platona)
➢w „Państwie” opisuje ustroje istniejące i idealnej polis (najsprawiedliwszy, ale dający jedynie zręby
sprawiedliwości)
➢ustroje, które istnieją dotknięte są „chorobą”. Uporządkował je od najmniej do najbardziej zdegenerowanych:
timokracja (Sparta) – rządzą wojskowi; „rządy zaszczytu” - wojskowi chcą zdobywać zaszczyty na polu
bitwy; państwo zbudowane na wzór obozu wojskowego; dążenie do bycia coraz sprawniejszym
wojownikiem; cnoty – męstwo, ubóstwo, umiarkowanie; wojna jest sensem ich życia
oligarchia – arystokraci stają się oligarchami; najważniejszy jest pieniądz, chcą zyskiwać jeszcze więcej
niż mają; wzrasta polaryzacja społeczeństwa (coraz więcej biedoty i coraz mniej ludzi bogatych, którzy
stają się jednak niesamowicie bogaci); biedni zaczynają zdawać sobie sprawę z własnej siły, bo jest ich
wielu. Dochodzi do buntu przeciw bogatym, biedni wygrywają
demokracja – rządzą wszyscy i nikt, ludzie przypadkowi i niekompetentni; zanikają tradycyjne cnoty
obywatelskie; wcześniej czy później następuje tzw. odwrócenie cnót. Doprowadza to do kompletnej
anarchii
anarchia
tyrania – cnoty obywatelskie nie istnieją; obywatel stał się sługą tyrana; obywatel nie krytykuje, przyjmuje
wszystko co narzuca tyran w obawie o własne życie
➢reguła powodująca niepokoje społeczne – największą przyczyną niepokojów jest zbyt wielkie zróżnicowanie
majątkowe, które prędzej czy później prowadzi do rewolucji
➢krytyka demokracji Platona:
za jej słabość uznawał tzw. szał wolności – każdy myśli, że może robić co chce. Degeneruje osobowość
człowieka, prowadzi do nihilizmu
demokraci liberalni XVII w. byli tego świadomi i nie dawali wolności absolutnej
➢koncepcja idealnej polis (była rozwiązaniem tego łańcucha ustrojów):
skrajnie racjonalne państwo, wyzbyte z uczuć; idealnie sprawiedliwe, sprawiedliwość to najważniejsza
zasada, z której wynikają cztery cnoty kardynalne (mądrość, męstwo, powściągliwość, poczucie
sprawiedliwości); człowiek rozwija się harmonijnie tylko w środowisku harmonijnym;
aby stworzyć idealną polis musiała być ona niewielka (dla łatwości zarządzania) i samowystarczalna;
wprowadził podział na 3 warstwy: mędrcy (filozofowie), wojskowi (strażnicy) czyli rządzący oraz
rządzeni (rolnicy, rzemieślnicy)
w idealnej polis brak miejsca na miłość, liczba urodzeń jest kontrolowana – tylko najlepsze geny. W wieku
7 lat dzieci przechodzą na wychowanie państwa (uczono je muzyki, matematyki, ćwiczenia fizyczne). W
wieku 17 lat wybierano sprawnych fizycznie (uczeni będą filozofii, wyższej matematyki oraz dalej
szkoleni do wojska) pozostali trafiają na naukę rzemiosła. Najlepsi uczeni z reguły wybierani byli do
rządzenia państwem. Ok. 35 r.ż. Wybiera się jednostki wybitne spośród wojskowych, tych którzy są
kompetentni. Ok. 50 r,ż, mędrcy, którzy wykazywali oprócz inteligencji także zdolności przywódcze
idealna polis jest utopią
➢zauważył dysproporcje między rządzącymi i rządzonymi, dlatego klasa rządząca nie miała mieć nic, a rządzeni
mogli mieć pewną własność
➢w swojej koncepcji był rewolucjonistą – zakładał absolutną zmianę porządku (brak rodziny); racjonalizacja
życia społecznego, zakładał równouprawnienie (kobiety mogły być wojowniczkami)
➢wg Poppera był to pierwszy myśliciel totalitarny
➢nie wierzył w dalszy rozwój greckich polis (pesymizm grecki)
ARYSTOTELES
(384-322) ur. w Stagirze
➢urodził się w rodzinie lekarzy, stąd jego empiryzm. Pochodził z bogatego domu, uczono go rzeczy
praktycznych
➢spędził 18 lat w akademii platońskiej, był najwybitniejszym uczniem Platona. Zaczął z nim dyskutować. Po
śmierci Platona został odepchnięty.
➢Był nauczycielem Aleksandra Macedońskiego
➢stworzył lykeon – szkołę opartą na założeniach przyrodoznawczych
➢nie zgadzał się, że prawdziwym bytem są idee
➢był zachwycony światem otaczającym, który nie był do końca zbadany
➢autor „polityki”
➢był filozofem systemowym – stworzył cały system
➢uznał, że bytem są substancje. Nie był materialistą (materie nie są bytem)
➢jego filozofia społeczna była inna niż Platona
➢uważał, że najpierw trzeba badać zmysłami, a później rozumem
➢zbadał 158 ustrojów
➢swoją filozofię oparł na faktach. Jego koncepcja nie jest rewolucyjna
➢odrzucał utopię – trzeba wykorzystywać to, co mamy
➢nie uważał, że istnieje idealna reguła i idealny ustrój
➢niewolnictwo jest konieczne, naturalne (musi być pan i sługa. Niewolnik = doskonałe narzędzie)
➢ludzie wolni dzielą się na trzy warstwy: znakomici (bogaci), lud średni i biedni (pospólstwo)
➢Stan średni to podstawa społeczeństwa, najlepiej odpowiada potrzebom państwa. Stan średni to złoty środek -
gwarantował zachowanie cnót obywatelskich (wykształceni ale nie zdemoralizowani). Chce postępu na drodze
ewolucji, a nie rewolucji ani stagnacji. Jest to stan świadomie broniący państwa
➢autor najsłynniejszych tez społecznych, presocjolog
➢człowiek – zwierzę polityczne, istota społeczna
➢wszystko co publiczne było polityczne
➢człowiek chce żyć we wspólnocie, najlepiej rozwija się w państwie
➢rodzina to podstawowa komórka społeczna. Rodzina to mikrokosmos, odwzorowanie państwa – ojciec ma
obowiązek utrzymania rodziny, musi karać zgodnie z prawem i poczuciem sprawiedliwości. Gospodarstwo to
podstawa ekonomii. W rodzinie występują 3 stałe związki (pan-niewolnik, mąż-żona, rodzice-dzieci)
➢państwo w sposób naturalny odpowiada potrzebom osobowości człowieka, ma zapewnić rozwój materialny,
kulturalny, duchowy. Jest wspólnotą złożoną z jednostek, rodzin i gmin. Powinno osiągać samowystarczalność
➢sprawiedliwość to najważniejsza zasada w państwie, jest podstawą funkcjonowania prawa
➢zbliżył się do podziału władzy – każda władza składa się z trzech czynników: obradującego, rządzącego i
sądzącego
14.11.2011r.
➢ciekawie zdefiniował co to znaczy być obywatelem: obywatel nie jest pełnoprawnym obywatelem gdy ma
pełnię praw, położył nacisk na wypełnianie obowiązków obywatelskich. Obywatel ma w pełni wykorzystywać
swoje prawa aby działać na rzecz polis
➢uważał, że istnieją różne ustroje, które mogą działać na rzecz rozwoju państwa-miasta. Powinno się je dzielić
na dobre (gdzie państwo i obywatele się rozwijają) i złe (ważne jest dobro jednostki rządzącej, zabija się
wolność). Stworzył klasyczny podział:
Kto rządzi? Dobry Zły i zdegenerowany
jednostka monarchia tyrania
grupa arystokracja oligarchia
wszyscy obywatele politea demokracja
Monarchia → monarcha podejmuje szybkie decyzje, stanowi prawa i stoi na ich straży, a także im podlega
Arystokracja → trudny do uzyskania. Pisze o niej jako o arystokracji ducha. Rządzą najlepiej
wykształceni, wychowani w cnotach, których celem jest dobro państwa
Politea – łączy demokracją, arystokrację i monarchię. Dziś – ograniczona demokracja. Rządzą obywatele
mający prawa obywatelskie, posiadający majątki. Klasa średnia jest najbardziej zainteresowana
państwem, arystokraci chcą jego rozwoju. Jest to najlepszy ustrój
Każdy dobry ustrój może się zdegenerować
Tyrania → interes jednostki ponad dobrem ogółu, tyran tworzy prawo jako okowy obywateli, sam mu nie
podlega
Oligarchia → grupa zaczyna kierować się swoimi interesami
Demokracja → rządy wszystkich i nikogo, rządzą ludzie przypadkowi bez kompetencji. Brak długotrwałej
perspektywy
➢traktuje państwo jako wspólnotę, którą musi łączyć pewna więź – fundamentalna zasada sprawiedliwości
➢podział sprawiedliwości:
formalna (ogólna) – zagwarantowanie pewnych praw obywatelom
szczegółowa – jakie normy powinny być przestrzegane w danym przypadku
➢sprawiedliwość polityczna – rządy prawa, któremu wszyscy są podporządkowani
przyrodzona
stanowiona
Szkoły cynickie, sceptyczne i stoickie:
➢
Cynicy (Antystenes)
trochę przypominają sofistów
podważają prawdy, które zastali
podział na świat barbarzyński i helleński
wszyscy są równi
➢
Sceptycy
koncepcja mędrca stojącego obok polityki
➢
Stoicy (Zenon z Kition)
rozwijali koncepcję poprzedników próbując dostosować ich zasady do rzeczywistości
mędrzec powinien ćwiczyć się w doskonałości intelektualnej i stać obok polityki, bo jest ona daleka od
mądrości. Polityka jest skutecznością
koncepcja ogólnoświatowego człowieczeństwa
krytyka koncepcji małych miast-państw
wszyscy ludzie są tacy sami, podlegają pewnym uniwersalnym zasadom
jednoczenie się świata helleńskiego (ludzi o tej samej kulturze)
➢
Druga szkoła stoicka
(Rzym, po podboju) Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz

Polibiusz
(200-118)
 pół grek, pół macedończyk, historyk, stoik, eklekta (eklektyczne zmiany, łączenie prądów stoickich,
platońskich i arystotelesowskich)
 przybył jako niewolnik a stał się nauczycielem
 najpierw uważa rzymian za barbarzyńców, później zauważył, że republika rzymska stała się
arystotelesowską politeą
szkoła stoicka jest jedyną, która tworzy doktrynę polityczno-prawną (obowiązywała do upadku cesarstwa
zachodniorzymskiego, a nawet do upadku Bizancjum
CHRZEŚCIJAŃSTWO
– pod koniec III w. n.e. pojawia się myśl zapoczątkowana przez Jezusa Chrystusa
– św. Paweł uznał Rzym za najlepsze miejsce dla rozwoju chrześcijaństwa, które było wiarą dla ubogich, nie
było wyrafinowane intelektualnie
– Chrystus przemawiał poprzez przypowieści, które można było przekazywać ustnie z mędrca na ucznia
– świat jest tylko chwilowy
– najpierw było religią nizin społecznych, ograniczone w swoim działaniu
– cierpienie ma sens, im bardziej cierpisz na ziemi tym większą otrzymasz nagrodę w niebie
– przed Bogiem wszyscy są równi
– w II i III w chrześcijanie stają się potężną siłą
– w 180 r. Tertulian przepisał wszystkie dzieła na łacinę dzięki czemu chrześcijaństwo łatwiej się
rozpowszechniało
– chrześcijan oskarżono o podkopywanie imperium, zaczęły się prześladowania
– zaczynają pojawiać się intelektualne koncepcje – Bóg jest ponadczasowy, więc może szybko nie nadejść
– pojawiają się pierwsze herezje
– w chrześcijaństwo zaczynają wplatać się wątki filozoficzne
– Konstantyn Wielki walczący pod znakiem Chrystusa przeniósł stolicę do Konstantynopola, gdzie
chrześcijaństwo staje się najpierw równe, a następnie religią uprzywilejowaną. Zwołał Sobór Nicejski
biskupów
– zaczyna się rodzić myśl, że kościół powinien tworzyć koncepcje społeczne
– rodzi się pierwsza myśl chrześcijańskiej filozofii społecznej
ŚWIĘTY AUGUSTYN
(354-430)
➢ur. w Tagaście, syn chrześcijanki i poganina (arystokrata rzymski). Uczył się filozofii i prawa w szkole
stoickiej
➢cały czas szukał prawdy
➢poprzez Plotyna poznaje nauki platońskiej
➢zauważył, że filozofia zadaje pytania, ale nie daje odpowiedzi
➢wpada w szpony manicheizmu – sekta łącząca stare wierzenia perskie z orfickimi i chrześcijańskimi. Uważali,
że istnieje bóg dobry i bóg zły. Świat ziemski to domena boga złego, należy więc stworzyć sektę, która
doprowadzi do życia wiecznego
➢sceptyzm św. Augustyna odciąga go od manicheizmu
➢św. Ambroży pomaga go nawrócić, w wieku 29 lat przyjmuje chrzest i zostaje wyświęcony na kapłana. Został
biskupem Hippony i wtedy zaczął pisać tworząc pierwszą szkołę filozofii chrześcijańskiej
➢w 410 r. Rzym został podbity przez Gotów, po tym wydarzeniu św. Augustyn zaczął inaczej patrzeć na
państwo
➢
21.11.2011r.
➢koncepcja teocentryczna – Bój jako osoba w centrum wszechświata; wysłuchuje próśb i modlitw
➢poznając świat poznajemy Boga, gdyż jest stwórcą świata
➢nie odróżniał teologii od filozofii, wszystko prowadzi do Boga
➢odrzucił grecki determinizm na rzecz wolontaryzmu – człowiek sam decyduje
➢wolność moralna – wewnętrzna dyspozycja do tworzenia dobra
➢wolność formalna – wybór między dobrem a złem
➢koncepcja państwa Bożego i ziemskiego – istnieją równolegle do siebie. Boże jest zrodzone z miłości Boga do
bliźniego, przywódcą jest Chrystus.
I obszar – pomaga człowiekowi w dojściu do raju
II obszar – jest państwem pielgrzymującym tu na ziemi.
Mistyczne połączenie
➢Państwo ziemskie – siedlisko grzechu, zrodzone z egoizmu władzy
➢każde państwo może należeć do wspólnoty państwa bożego
➢podnosi pracę do rangi cnoty
➢trzy postawy: pozytywna, niegodna chrześcijanina, kontemplacyjna
➢módl się i pracuj
➢odrzuca podział na pracę niewolników
➢niewolnictwo – spuścizna grzechu pierworodnego
➢4 cnoty kardynalne (za neoplatończykami):
sprawiedliwość to miłość w rozwiązywaniu konfliktów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

chiara76.opx.pl