HISTORIA ROSJI W PIGUŁCE, Studia, Historia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Historia Rosji w piguĀce
1.
Narodziny Rusi (774-1240)
Najazdy Pieczyngów, Ru
ś
Kijowska, Złota Orda, Aleksander Newski.
Najazdy Pieczyngów
- czarnomorskie plemiona tureckie.
Ziemie wschodniej Europy między Bałtykiem a Morzem Czarnym zamieszkałe były w VIII w. przez
rozproszone plemiona wschodniosłowiańskie, zorganizowane w federacje i księstwa. Ludność
słowiańska trudniła się łowiectwem i rolnictwem, karczując lasy pod grunty orne. Dlatego skupiała się
przede wszystkim na lesistych terenach od środkowego Dniepru na północ. Natomiast stepowe
obszary, bliŜej Morza Czarnego, zasiedlone zostały w IX w. przez pasterskie plemiona Pieczyngów,
pochodzenia tureckiego. Pieczyngowie najeŜdŜali w celach łupieŜczych sąsiednie księstwa
słowiańskie, co zmusiło je o zwrócenie się o pomoc wojskową do Waregów, jak nazywała miejscowa
ludność szwedzkich Wikingów. Penetrowali oni szlaki wodne rzek Dźwiny, Wołchow oraz Dniepru, a
nawet Wołgi i Donu, przepływając na swych statkach-łodziach ze Skandynawii aŜ na Morze Czarne.
Trudnili się handlem i rozbojem i byli bitnymi wojownikami. Grupy Waregów osiedlały się takŜe na
stałe na terenach, zamieszkałych przez Słowian, przyjmując od nich język i obyczaje. Waregowie
przejęli więc władzę w poszczególnych księstwach. Pierwszym księciem Nowogrodu Wielkiego w 862
r. został Ruryk, który dał początek dynastii panujących.
Ru
ś
Kijowska
Po śmierci księcia Ruryka, jego następca, Oleg Mądry (879-912) zdobył gród Kijów nad Dnieprem i
utwo-rzył Księstwo Ruś Kijowską przez zjednoczenie ziem kijowskich z Nowogrodem w 882 r. Od
początku swego istnienia Ruś Kijowska miała oŜywione kontakty, głównie handlowe, z Cesarstwem
Bi-zantyjskim. Księstwo szybko się rozrastało i powiększyło znacznie swe terytorium, zwłaszcza za
panowania Światosława (945-972), walczącego zwycięsko z Chazarami, Pieczyngami i Bułgarami.
Syn Światosława Włodzimierz I Wielki (980-1015) poślubił księŜniczkę bizantyjską Annę, siostrę
cesarza Bazylego II Bułgarobójcy, po czym w 989 r. dokonana została chrystianizacja Rusi przez
greckich duchow-nych z Konstantynopola. Kijów stał się odtąd siedzibą metropolity i centrum
religijnym Rusi. Oprócz wiary chrześcijańskiej Rusini przejęli równieŜ z Bizancjum zasady powiązania
religii i władzy, natomiast zastoso-wali własny, nieco odmienny, porządek liturgiczny.
Za panowania księcia Jarosława Mądrego (1019-54) jego wojska w wyprawach wojennych docierały
na Mazowsze, Litwę i ziemie Estów (Estonię). KsiąŜę dbał o rozwój miast, rozwijała się bujnie kultura
chrze-ścijańska, głównie piśmiennictwo w języku starocerkiewnym, wybudowany został sobór Sofijski
w Kijowie. Jarosław podzielił w testamencie państwo między swych synów przy zachowaniu senioratu.
Mimo to nastą-piło rozbicie państwa na oddzielne księstwa, z których najwaŜniejszymi były: Ruś
Halicko-Wołyńska i Ruś Włodzimiersko-Suzdalska. Kijów natomiast utracił swe znaczenie, zwłaszcza
po zburzeniu miasta w 1240 r. przez Tatarów.
Złota Orda
- państwo Mongołów nad Wołgą i Kamą
W początkach XIII w. księstwa ruskie zostały najechane przez plemiona Mongołów, którzy przybyli ze
Środkowej Azji, pod dowództwem DŜingis-chana. W 1223 r. Mongołowie rozgromili zjednoczone
wojska ksiąŜąt wielkoruskich nad rzeką Kałką na nizinie nad Morzem Azowskim, poczym
podporządkowali sobie kolejno księstwo Kijowskie, Bułgarię Kamską, księstwa riazańskie i
włodzimiersko-suzdalskie aŜ do Nowogrodu na północy. Mongołowie wszędzie po sobie zostawiali
zgliszcza miast i osad i tysiące zabitych. Niektóre księstwa ruskie, jak perejasławskie, czernichowskie i
siewierskie, po straszliwych zniszczeniach i pogromach, przestały w ogóle istnieć. Część zachodnich
księstw ruskich dostało się wtedy pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego.
W podbitych księstwach władza ksiąŜąt ruskich została utrzymana, lecz na ich dworach przebywali
namiestnicy chana, którzy pilnowali poboru podatków i rekrutów do mongolskiej armii Złotej Ordy.
Konsekwen-cją panowania mongolskiego było zerwanie kontaktów prawosławnej Rusi z Bizancjum
(Cesarstwem Łacińskim) i jej izolacja od Europy Zachodniej.
Po 1260 r. środkowo-azjatyckie imperium Mongołów zaczęło się stopniowo rozpadać. Natomiast na
tere-nach wschodniej Europy, w rejonie rzeki Kamy i środkowej Wołgi, Mongołowie załoŜyli państwo
Złotą Ordę, ze stolicą w Seraju u ujścia Wołgi do Morza Kaspijskiego. W połowie XV w. uległo ono
podziałowi na kilka oddzielnych chanatów: Kazański, Krymski, Astrachański i Syberyjski. NajdłuŜej z
nich, bo aŜ do 1774 r., przetrwał Chanat Krymski ze stolicą w legendarnym Bakczyseraju. Państwo to
utrzymywało się głównie z łupieŜczych wypraw czambułów mongolsko-tatarskich na sąsiednie ziemie
nad Donem, Dnieprem i Dnie-strem.
Aleksander Newski (ur.1220-1263)
- wielki ksiąŜę Rusi Włodzimiersko-suzdalskiej.
Od połowy XII w. nastąpiła ekspansja Niemców, Szwedów i Duńczyków na terytoria przybałtyckie
między Zatokami Ryską i Newską. Na terytorium Inflant w 1202 r. utworzony został przez papieŜa
Innocentego III niemiecki Zakon Kawalerów Mieczowych, który siłą nawracał pogańską ludność na
wiarę chrześcijańską. Natomiast w okresie najazdów mongolskich na wschodnie i południowe
księstwa ruskie, w Zatoce Newskiej wylądowali Szwedzi z zamiarem zajęcia Rusi Nowogrodzkiej. W
1240 r. zostali jednakŜe sromotnie pokona-ni w bitwie nad Newą przez wojska młodego księcia
włodzimierskiego, Aleksandra Newskiego, stąd przy-domek.
2. Ksi
ę
stwo Moskiewskie
(1240-1340)
Po rozbiciu przez Mongołów w 1240 r. Rusi Kijowskiej, zachodnią jego część zajęło, jakby przy okazji,
Wielkie Księstwo Litewskie. Podbój rozległych terytoriów, obejmujących dorzecze Dniepru, aŜ po
Smoleńsk, Wiaźmę, Nowogród Siewierski i Morze Czarne, zajęło Litwinom ponad sto lat. ZasłuŜyli się
w tym wielkim dziele zwłaszcza wielki ksiąŜę Giedymin (1316-1341), jego syn Olgierd (1345-1377) i
Witold (1392-1430).
Na pozostałych terenach ziem słowiańskich wschodniej Europy rozwinęło się szereg odrębnych
księstw ruskich, będących w lennej zaleŜności od chana Złotej Ordy. Były to księstwa: Pskowskie,
Nowogrodzkie, Twerskie, Włodzimierskie, Suzdalskie, Moskiewskie i Riazańskie. NajwaŜniejszym z
nich było Księstwo Mo-skiewskie, wyłonione w 1276 r. z Księstwa Włodzimiersko-suzdalskiego, Jego
stolicą było miasto Moskwa, załoŜone w 1147 r., nad rzeką Moskwą, dopływem Wołgi.
Władcy Księstwa Moskiewskiego wywodzili się z dynastii
Rurykowiczów
Księstwa Kijowskiego, a w
bezpośredniej linii od Aleksandra Newskiego (1252-1263), panującego w Księstwie Włodzimiersko-
suzdalskim. Byli to:
Daniel
(1276-1303),
Jerzy
(1303-1325), i
Iwan I Kalita
(1325-1340).
2.
Wielkie Ksi
ę
stwo Moskiewskie
(1340-1500)
W 1340 r. Księstwo Moskiewskie przekształciło się w Wielkie Księstwo Moskiewskie. Poczynając od
Iwana I Kality, władcy księstwa zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw
wschodnioruskich, dokony-wany w drodze dobrowolnych fuzji, bądź podbojów. Księstwo Moskiewskie,
jako pierwsze, podjęło teŜ walkę z dominacją mongolską. Pierwsze swe duŜe zwycięstwo nad
Tatarami odniosły wojska ruskie, pod wodzą Dymitra Dońskiego, w 1380 r. w bitwie na Kulikowym
Polu nad Donem.
Dzieło zjednoczenia kontynuował intensywnie ksiąŜę Iwan III Srogi, przyłączając do swej domeny
księstwa Tweru i Nowogrodu. W 1472 r. poślubił on bratanicę ostatniego cesarza bizantyjskiego
Paleologa, w związ-ku z czym, wobec upadku Cesarstwa Bizantyjskiego, uwaŜał się potem za
dziedzica całego Kościoła Pra-wosławnego. Iwan III uniezaleŜnił się teŜ całkowicie od dominacji
tatarskiej Złotej Ordy (1480). Przestał mianowicie płacić podatki lenne chanowi tatarskiemu, a
następnie odparł kilka jego odwetowych wypraw. Złota Orda upadła zresztą ostatecznie w 1502 r.,
pobita przez krymskich Tatarów.
Przez cały czas istnienia Księstwa Wielkomoskiewskiego panowali w nim ksiąŜęta dynastii
Rurykowiczów
. Byli to:
Siemion Dumny
(1340-1353),
Iwan II Pi
ę
kny
(1353-1359),
Dymitr Do
ń
ski
(1359-1389),
Wasyl I
(1389-1425),
Wasyl II
Ś
lepy
(1425-1462) i
Iwan III Srogi
(1462-1505). Za
Iwana III księstwo powiększone zostało o księstwa Jarosławskie oraz Nowogrodzkie i stało się
jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana Moskwa, jako stolica, a takŜe Kreml, jako
rezydencja władcy. Równocześnie państwo zaczęto nazywać grecką nazwą Rusi:
Rossija - Rosja
.
3.
Rosja w XVI wieku
Zbieranie ziem ruskich, wojny o dost
ę
p do Bałtyku, rozbicie i wchłoni
ę
cie tatarskich chanatów po Złotej
Ordzie, obrona przed Tatarami krymskimi,BR> Władcy:
Wasyl III
(1505-1533), wielki ksi
ąŜę
moskiewski,
Iwan IV Gro
ź
ny
(1533-1584), od 1547 car Rosji;
Fiodor I
(1584-98)
Wasyl III(1505-1533)
- wielki ksiąŜę moskiewski, syn Iwana III Srogiego (1462-1505).
W pierwszych dziesięcioleciach XVI w. ksiąŜę moskiewski Wasyl III, kontynuując, po swym ojcu
Iwanie III Srogim, dzieło zespolenia ziem ruskich, wdał się w wojny z Litwą i Koroną (1507-1508 i
1512-1522) i zdobył w 1510 r. Psków, a w 1514 r. Smoleńsk. W 1521 r. przyłączył do swojej domeny
Księstwo Riazańskie. Umocnił teŜ swą władzę kosztem bojarów, to jest wielkich feudalnych właścicieli
ziemskich na Rusi. Bojarowie nadal jednak sprawowali władzę administracyjną w kraju, ściągali
daniny, zasiadali w Dumie Bojarskiej, będącej organem doradczym wielkiego księcia, potem cara. W
feudalnych strukturach księstwa najniŜszą warstwę społeczną stanowiło chłopstwo pańszczyźniane,
przypisane do ziemi, będącej własnością bojarów lub księcia.
Za Wasyla III zakończona została rozbudowa Kremla, który otoczony został murem ceglanym ze
słynnymi wieŜami kremlowskimi. Zaznaczyło się równieŜ oŜywienie kulturalne, piśmiennictwa,
malarstwa, po okresie mongolskich zniszczeń i upadku. Wielki ksiąŜę Wasyl III zmarł w 1533 r.
Iwan IV Gro
ź
ny (1533-1584)
- od 1547 car Rosji, syn Wasyla III (1505-1533).
W 1533 r,. gdy zmarł wielki ksiąŜę moskiewski Wasyl III, jego prawowity następca, syn Iwan miał 3
lata. Władzę regencyjną sprawowała jego matka Helena Glińska wespół ze specjalnie powołaną radą
regencyjną. Przez cały okres regencji istniały w Rosji tendencje separatystyczne, spiski i walka o
wpływy i władzę pomiędzy poszczególnymi rodami bojarskimi. W latach 1534-1537 odbyła się kolejna
wojna litewsko-rosyjska, zainicjowana przez Litwinów, którzy chcieli wykorzystać okres niepokojów w
Rosji dla odzyskania utraconych wcześniej terytoriów. Nie przyniosła ona efektów Ŝadnej ze stron, a
jedynie pogromy i zniszczenia przygranicznych terytoriów.
Osobiste rządy Iwan IV zaczął sprawować po koronacji na cara w 1547 r. W tymŜe roku oŜenił się z
Anastazją, z rodu bojarskiego Romanowych i miał teŜ miejsce wielki poŜar Moskwy. JuŜ na samym
początku swego panowania nowy władca rozprawił się zdecydowanie i krwawo ze swymi bojarskimi
rywalami, utwierdzając swą absolutną władzę. Równocześnie w pierwszych 10 latach rządów Iwan IV
przeprowadził w państwie szerokie, nowoczesne reformy w administracji, finansach, wojsku,
sądownictwie i w Kościele prawosławnym. W zarządzaniu pomocne mu były Rada Wybrana, złoŜona
ze szlachty bojarskiej oraz [[Sobór Ziemski]], zwoływany co roku w sprawach nowych ustaw, poboru
podatków, wojny i pokoju. Lecz głównym osiągnięciem Iwana IV było rozbicie tatarskich chanatów
Kazańskiego w 1552 r., Syberyjskiego częściowo w 1555 r., a ostatecznie w 1598 r. i Astrachańskiego
w 1556 r., przejęcie ich terytoriów, i szeroka ekspansja Rosji na wschód po góry Ural i na południe po
Morze Kaspijskie. Równocześnie w kraju rozwinął się znacznie handel, a stołeczna Moskwa stała się
miastem stutysięcznym. W posiadłości cara, to jest na Kremlu, architekci włoscy wybudowali kilka
reprezentacyjnych soborów oraz świeckich obiektów w stylu renesansowym. W tym teŜ czasie powstał
w Moskwie sobór Wasyla Błogosławionego.
Nie udało się natomiast Iwanowi IV poszerzyć granic swego państwa w kierunku zachodnim do Morza
Bałtyckiego. W latach 1554-57 przeprowadził pierwszą wojnę ze Szwecją o Finlandię, a w 1558 r.
rozpoczął wojnę o przybałtyckie terytorium Inflant, będących w posiadaniu niemieckiego Zakonu
Kawalerów Mieczowych. Zakon ten rozpadł się w 1561 r. i nastąpiła jego sekularyzacja, przy czym
wielki komtur przeszedł na protestantyzm. Inflanty dostały się wtedy pod panowanie litewskie, a zaraz
potem polsko-litewskie. Wojna Rosji z Zakonem przekształciła się więc w wojnę z Litwą i Polską i
ostatecznie Rosja przegrała swą pierwszą, trwającą 15 lat, wojnę o Inflanty, tracąc ponadto miasta
Połock i Wielkie Łuki, jakie zajęte zostały przez wojska polsko-litewskie Stefana Batorego. Wojna
zakończona została 10-letnim rozejmem w Jamie Zapolskim, przy mediacji wysłannika papieskiego
jezuity Antonio Possevina. Estonię utrzymali Szwedzi wraz z twierdzą Narwa.
RównieŜ nieustanne niebezpieczeństwo groziło Rosji ze strony Chanatu Tatarskiego na Krymie.
Między innymi w 1571 r. jego wojska złupiły i spaliły Moskwę, z wyjątkiem Kremla. W latach
panowania Iwana IV rozpoczęła się szeroka penetracja terenów północnej Azji na wschód od Uralu.
Wielką rolę w tej kolonizacji odegrała rodzina kupców rosyjskich Strogonowów, którzy zorganizowali
gospodarczą eksploatacje soli, futer, minerałów na nowych terenach. Do ich opanowania posługiwali
się oddziałem kozackim, dowodzonym przez Jermaka, a liczącym tysiąc ludzi.
Car Iwan IV Groźny był człowiekiem porywczym i gwałtownym, jego szaleństwa tonowała jednak Ŝona
Anastazja. Po jej śmierci w 1560 r., ogarnęły go depresja i szaleństwo. Przekonany, Ŝe została ona
otruta, mścił się na podejrzanych, kaŜąc ich więzić i mordować. Podzielił wtedy kraj na dwie części,
przy czym część lepsza, zwana opryczniną, objęła stare księstwa i stała się jego prywatną własnością.
Nie obowiązywały tam dotychczasowe prawa i ustawodawstwo, a tylko doraźne polecenia cara,
realizowane przez zaufanych i oddanych ludzi, tzw. opryczników, którzy bogacili się w wyniku grabieŜy
bojarów, miast i cerkwi. Chaos, samowola, wyprawy karne, samosądy, jakie opanowały Rosję,
zrujnowały całe połacie kraju. Po śmierci Iwana IV Groźnego w 1584 r., rządy przejął jego syn z
pierwszego małŜeństwa Fiodor I .
Fiodor I (1584-1598)
- car Rosji, syn Iwana IV (533-1584).
Po śmierci Iwana IV Groźnego w 1584 r., rządy przejął jego syn z pierwszego małŜeństwa Fiodor I .
Car Iwan IV Groźny miał trzech synów: najstarszego Iwana zabił w porywie szału w 1581 r. Drugi
Fiodor został carem. Najmłodszy 9-letni Dymitr, z siódmego małŜeństwa, w 1591 r. stracił Ŝycie w
ataku epilepsji podczas chłopięcej zabawy na podwórku pałacu Godunowych w Ugliczu. Tak
przynajmniej orzekła specjalna komisja, przysłana z Moskwy. JednakŜe wg szerokiej opinii publicznej
zabójstwo to zostało ukartowane przez księcia Borysa Godunowa, który mógł spodziewać się, Ŝe
Dymitr po osiągnięciu pełnoletniości, przejmie carską władzę.
Car Fiodor I nieustannie chorował, nie zajmował się sprawami państwowymi, troszczył się jedynie o
swój pałac kremlowski. Faktyczne rządy w Rosji od 1587 r. sprawował jego szwagier i doradca, ksiąŜę
Borys Godunow. W wojnie ze Szwecją (1590-95) odebrał on kilka miast w rejonie Jeziora Ładoga, i
skutecznie bronił kraj przed wypadami tatarskimi z Krymu, przeciwko którym zbudowano w
południowych rejonach Rosji szereg twierdz, ostrogów i linii obronnych. Znaczącym wydarzeniem było
uniezaleŜnienie się cerkwi prawosławnej w Rosji od patriarchów w Konstantynopolu, Jerozolimie ,
Antiochii i Aleksandrii.
Na Fiodorze I zakończyła się dynastia rodu ksiąŜęcego Rurykowiczów, panującego od 862 r.
4.
Rosja w XVII wieku
Czasy wielkiej smuty (1605-1613), wojny z Polsk
ą
i Turcj
ą
, unia perejesławska z Ukrain
ą
, ekspansja
kolo-nialna w północnej Azji, reformy pa
ń
stwowe.
Władcy:
Borys Godunow
(1598-1605),
Michał
(1613-1645) - pocz
ą
tek dynastii Romanowych,
Aleksy
(1645-1675);
Fiodor III
(1676-1682);
Zofia
(1682-1689) - regentka dwóch młodocianych carów;
Piotr I
Wielki
(1689-1725)
Borys Godunow (1598-1605)
- car Rosji, wybrany po Fiodorze I.
Po bezpotomnej śmierci w 1598 r. cara Fiodora I, Sobór Ziemski w Moskwie wybrał carem księcia
Borysa Godunowa. Dbał on o rozwój gospodarczy i kulturalny kraju. Postępowała kolonizacja
terytoriów północnej Azji na wschód od Uralu, gdzie koloniści rosyjscy załoŜyli szereg miast, m.in.
Tomsk nad rzeką Irtysz. Jednak w latach 1601-1603 wielka susza w Rosji spowodowała głód w wielu
rejonach kraju, niepokoje i wędrówki zbiegłych i bezdomnych chłopów, którzy porzucili swe miejsca
zamieszkania. Niepokoje wzmagały teŜ pogłoski o tym, Ŝe Dymitr, syn Iwana Groźnego, Ŝyje i naleŜy
mu się dziedzictwo.
Pierwszy Dymitr Samozwaniec ujawnił się w 1603 r. Był to prawdopodobnie mnich, zbiegły z klasztoru
Czudnowskiego na Litwę, wychowany na dworze księcia Adama Wiśniowieckiego na Polesiu. Stamtąd
wraz ze zbrojnym oddziałem, złoŜonym głównie z Polaków, ruszył na Moskwę. Po kilku potyczkach z
wojskami cara opanował stolicę Rosji w czerwcu 1606 r., co ułatwione zostało przez śmierć Borysa
Godunowa dwa miesiące wcześniej. Śmierć Godunowa otwarła okres tzw. Wielkiej smuty, to jest
anarchii i zamieszek, trwających do 1913 r.
Wielka smuta (1605-1613)
- okres anarchii i zamieszek w Rosji.
Po śmierci Borysa Godunowa carem został jego syn
Fiodor II
(1606). Lecz rządził, przy pomocy swej
matki, tylko dwa miesiące. Został zamordowany, wraz z całą rodziną Godunowych w trakcie
zamieszek, jakie wy-buchły po zajęciu Moskwy przez oddziały Dymitra Samozwańca I, którego
okrzyknięto wtedy carem Rosji.
Dymitr Samozwaniec I
(1605-1606), zadeklarował pokojowe panowanie, zniósł karę śmierci i
amnestionował swych przeciwników. Chciał zorganizować wyprawę wojenną przeciwko Tatarom
krymskim i szukał sujuszników do niej. Lecz odmówił poselstwu polskiemu Zygmunta III Wazy
przekazanie Smoleńska i Siewierszczyzny w zamian za pomoc w zamierzonej wojnie. OŜenił się z
Polką Maryną Mnichówną, która przybyła z duŜym orszakiem i ojcem do Moskwy, po czym uznana
została za carową. Wówczas bojarzy wzniecili powstanie antypolskie, podczas którego Dymitr
Samozwaniec I i 2 tys. jego popleczników, głównie Polaków, zostało zabitych, a ksiąŜę Mniszech z
córką internowani poza Moskwę.
Kolejnym carem obwołany został wtedy przywódca spisku, bojar
Wasyl Szujski
(1606-10). Nie
spowodowało to Ŝadnej poprawy sytuacji w Rosji, w której utrzymywał się od lat silny kryzys
gospodarczy i anarchia. Stały się one powodem wybuchu wielkiego antyfeudalnego powstania
chłopskiego, pod przywództwem Iwana Bołotnikowa. Zaś po jego stłumieniu pojawił się kolejny
pretendent do tronu
Dymitr Samozwaniec II
, którego zwolennicy zbrojnie wystąpili przeciwko carowi.
Wówczas Szujski zawarł pakt ze Szwecją, otrzymując wsparcie ich wojsk, w zamian za zrzeczenie się
swych praw do Inflant.
Stało się to pretekstem do wznowienia przez Polskę wojny z Rosją (1609-18) i w 1610 r. polskie
oddziały hetmana Stanisława śółkiewskiego zajęły Moskwę, a car wywieziony został i uwięziony w
Polsce, gdzie wkrótce zmarł. Polacy zostali jednakŜe wyparci z miasta w sierpniu 1612 r. w wyniku
powstania jego mieszkańców, kierowanego przez księcia Dymitra PoŜarskiego. Wówczas Sobór
Ziemski, zwołany przez miesz-czan i szlachtę rosyjską, obrał na cara księcia Michała Romanowa. Dał
on początek nowej dynastii, panującej w Rosji do 1762 r., a licząc z liniami bocznymi, aŜ do 1917 r.
Michał Romanow (1613-1645)
- car Rosji, zapoczątkował dynastię Romanowych..
Car Michał, wybrany przez Sobór Ziemski po 8-letnim okresie smuty, przede wszystkim musiał
rozprawić się z szajkami i bandami, grasującymi po całej Rosji. NaleŜały do nich równieŜ oddziały
polskich lisowczyków Aleksandra Lisowskiego, słuŜących wpierw drugiemu Dymitrowi Samozwańcowi,
a potem trudniących się rozbojem. W 1617 r. Michał Romanow zakończył wojnę ze Szwecją, a
następnie, po nieudanej wyprawie wojsk polskich na Moskwę, takŜe z Rzeczypospolitą. Mianowicie w
1619 r. zawarty został w Dywilino (Deulin) rozejm rosyjsko-polski na 14 lat, pozostawiający w rękach
polskich Smoleńsk] i ziemie czernichowskie oraz siewierskie.
Pokój zewnętrzny był Michałowi niezbędny dla odbudowy gospodarczej kraju, spustoszonego w
okresie smuty, i dla umocnienia centralnej władzy carskiej. Rozwój gospodarczy Rosji faktycznie
powoli następował, zaś szczególnie intensywnie rozwijała się kolonizacja północnej Azji przez Rosjan.
Za panowania Michała doszli oni do rzeki Amur i morza Ochockiego na wschodnim krańcu kontynentu
azjatyckiego, zakładając po drodze warowne osady i miasta: Jakuck, Jenisejsk, Irkuck, Krasnojarsk,
Ochock, Wierchojańsk i inne.
W latach 1632-34, przed upływem okresu rozejmu z Polską, wykorzystując okres bezkrólewia po
śmierci Zygmunta III Wazy, Rosjanie oblegli Smoleńsk, pragnąc odebrać ziemie smoleńskie, lecz
uniemoŜliwiła im to odsiecz nowego króla polskiego Władysława IV. Ta kolejna wojna polsko-rosyjska
zakończona została „pokojem wieczystym" w Polanowie, zgodnie z którym Polska zatrzymała terytoria
uzyskane w rozejmie dywilińskim, ale równocześnie król Polski zrzekł się wszelkich roszczeń do tronu
moskiewskiego.
Po śmierci Michała Romanowa, carem został jego syn Aleksy.
Aleksy (1645-1676)
- car Rosji, syn Michała (1613-1645), z dynastii Romanowych
Car Aleksy objął rządy w wieku 16 lat, był bardzo poboŜny, dbał o splendor swego dworu, lecz nie
radził sobie w sprawach gospodarczych. Przyznawał ulgi handlowe szybko bogacącym się kupcom i
bojarom, oraz przywileje dla duchowieństwa. Zaś z drugiej strony nowy kodeks sądowy wprowadził
ostre kary za najmniejsze przestępstwa, a chłopi w pełni podporządkowani zostali i uzaleŜnieni od
feudalnych właścicieli ziemskich. Natomiast dla ludności miejskiej bardzo uciąŜliwe było podwyŜszenie
podatku od soli. W rezultacie doszło do szerokich wystąpień chłopstwa i miast przeciwko bojarom i
władzom państwowym. Największe konsekwencje miał tzw. „bunt solny" w miastach i car musiał
wycofać się z części swych decyzji.
W 1654 r. Rosja zawarła w Perejasławiu unię z Ukrainą, kierowaną przez atamana Bohdana
Chmielnickie-go. Było to równoznaczne z rozpoczęciem nowej wojny rosyjsko-polskiej. Wojska
rosyjskie zajęły wtedy Smoleńsk, całą Białoruś i część Litwy z Wilnem. Lecz zaraza, panująca w Rosji
i napaść Szwedów na Rzeczpospolitę, spowodowały wstrzymanie walk rozejmem w NiemieŜy, po
czym takŜe Rosja rozpoczęła wojnę ze Szwecją. Prowadzona ona była jednak ospale, zakończyła się
rozejmem w 1668 r. Po odejściu Szwedów z Rzeczpospolitej i uznaniu przez hetmana Wychowskiego
jej zwierzchnictwa nad Ukrainą, car Aleksy wznowił wojnę z Polską. Zakończył ją dopiero pokój w
Andruszowie w 1667 r., w którym ostatecznie przyznane zostały Rosji ziemie smoleńskie,
czernichowskie i siewierskie oraz cała Ukraina Zadnieprzańska wraz z Kijowem.
W latach 1668-1671 miały miejsce w Rosji liczne bunty i powstania chłopskie, wzniecane przeciwko
pańszczyźnianemu uciskowi ze strony wielkich właścicieli ziemskich. Największy, pod przywództwem
Stiepana Razina, miał charakter wojny chłopskiej, objął tereny nad dolnym Donem i prawie całe
PowołŜe, trwał dwa lata. Zakończył się rozbiciem przez regularne wojska carskie i cięŜkimi represjami
wobec opozycji chłopskiej. Po śmierci cara Aleksego rządy w Rosji przejął jego najstarszy syn, Fiodor
III.
Fiodor III (1676-1682)
- car Rosji, syn Aleksego (1645-1676).
iodor III został carem, mając 15 lat. Był bardzo chorowity, a przy tym wszechstronnie wykształcony.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
Historia Rosji w piguĀce
1.
Narodziny Rusi (774-1240)
Najazdy Pieczyngów, Ru
ś
Kijowska, Złota Orda, Aleksander Newski.
Najazdy Pieczyngów
- czarnomorskie plemiona tureckie.
Ziemie wschodniej Europy między Bałtykiem a Morzem Czarnym zamieszkałe były w VIII w. przez
rozproszone plemiona wschodniosłowiańskie, zorganizowane w federacje i księstwa. Ludność
słowiańska trudniła się łowiectwem i rolnictwem, karczując lasy pod grunty orne. Dlatego skupiała się
przede wszystkim na lesistych terenach od środkowego Dniepru na północ. Natomiast stepowe
obszary, bliŜej Morza Czarnego, zasiedlone zostały w IX w. przez pasterskie plemiona Pieczyngów,
pochodzenia tureckiego. Pieczyngowie najeŜdŜali w celach łupieŜczych sąsiednie księstwa
słowiańskie, co zmusiło je o zwrócenie się o pomoc wojskową do Waregów, jak nazywała miejscowa
ludność szwedzkich Wikingów. Penetrowali oni szlaki wodne rzek Dźwiny, Wołchow oraz Dniepru, a
nawet Wołgi i Donu, przepływając na swych statkach-łodziach ze Skandynawii aŜ na Morze Czarne.
Trudnili się handlem i rozbojem i byli bitnymi wojownikami. Grupy Waregów osiedlały się takŜe na
stałe na terenach, zamieszkałych przez Słowian, przyjmując od nich język i obyczaje. Waregowie
przejęli więc władzę w poszczególnych księstwach. Pierwszym księciem Nowogrodu Wielkiego w 862
r. został Ruryk, który dał początek dynastii panujących.
Ru
ś
Kijowska
Po śmierci księcia Ruryka, jego następca, Oleg Mądry (879-912) zdobył gród Kijów nad Dnieprem i
utwo-rzył Księstwo Ruś Kijowską przez zjednoczenie ziem kijowskich z Nowogrodem w 882 r. Od
początku swego istnienia Ruś Kijowska miała oŜywione kontakty, głównie handlowe, z Cesarstwem
Bi-zantyjskim. Księstwo szybko się rozrastało i powiększyło znacznie swe terytorium, zwłaszcza za
panowania Światosława (945-972), walczącego zwycięsko z Chazarami, Pieczyngami i Bułgarami.
Syn Światosława Włodzimierz I Wielki (980-1015) poślubił księŜniczkę bizantyjską Annę, siostrę
cesarza Bazylego II Bułgarobójcy, po czym w 989 r. dokonana została chrystianizacja Rusi przez
greckich duchow-nych z Konstantynopola. Kijów stał się odtąd siedzibą metropolity i centrum
religijnym Rusi. Oprócz wiary chrześcijańskiej Rusini przejęli równieŜ z Bizancjum zasady powiązania
religii i władzy, natomiast zastoso-wali własny, nieco odmienny, porządek liturgiczny.
Za panowania księcia Jarosława Mądrego (1019-54) jego wojska w wyprawach wojennych docierały
na Mazowsze, Litwę i ziemie Estów (Estonię). KsiąŜę dbał o rozwój miast, rozwijała się bujnie kultura
chrze-ścijańska, głównie piśmiennictwo w języku starocerkiewnym, wybudowany został sobór Sofijski
w Kijowie. Jarosław podzielił w testamencie państwo między swych synów przy zachowaniu senioratu.
Mimo to nastą-piło rozbicie państwa na oddzielne księstwa, z których najwaŜniejszymi były: Ruś
Halicko-Wołyńska i Ruś Włodzimiersko-Suzdalska. Kijów natomiast utracił swe znaczenie, zwłaszcza
po zburzeniu miasta w 1240 r. przez Tatarów.
Złota Orda
- państwo Mongołów nad Wołgą i Kamą
W początkach XIII w. księstwa ruskie zostały najechane przez plemiona Mongołów, którzy przybyli ze
Środkowej Azji, pod dowództwem DŜingis-chana. W 1223 r. Mongołowie rozgromili zjednoczone
wojska ksiąŜąt wielkoruskich nad rzeką Kałką na nizinie nad Morzem Azowskim, poczym
podporządkowali sobie kolejno księstwo Kijowskie, Bułgarię Kamską, księstwa riazańskie i
włodzimiersko-suzdalskie aŜ do Nowogrodu na północy. Mongołowie wszędzie po sobie zostawiali
zgliszcza miast i osad i tysiące zabitych. Niektóre księstwa ruskie, jak perejasławskie, czernichowskie i
siewierskie, po straszliwych zniszczeniach i pogromach, przestały w ogóle istnieć. Część zachodnich
księstw ruskich dostało się wtedy pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego.
W podbitych księstwach władza ksiąŜąt ruskich została utrzymana, lecz na ich dworach przebywali
namiestnicy chana, którzy pilnowali poboru podatków i rekrutów do mongolskiej armii Złotej Ordy.
Konsekwen-cją panowania mongolskiego było zerwanie kontaktów prawosławnej Rusi z Bizancjum
(Cesarstwem Łacińskim) i jej izolacja od Europy Zachodniej.
Po 1260 r. środkowo-azjatyckie imperium Mongołów zaczęło się stopniowo rozpadać. Natomiast na
tere-nach wschodniej Europy, w rejonie rzeki Kamy i środkowej Wołgi, Mongołowie załoŜyli państwo
Złotą Ordę, ze stolicą w Seraju u ujścia Wołgi do Morza Kaspijskiego. W połowie XV w. uległo ono
podziałowi na kilka oddzielnych chanatów: Kazański, Krymski, Astrachański i Syberyjski. NajdłuŜej z
nich, bo aŜ do 1774 r., przetrwał Chanat Krymski ze stolicą w legendarnym Bakczyseraju. Państwo to
utrzymywało się głównie z łupieŜczych wypraw czambułów mongolsko-tatarskich na sąsiednie ziemie
nad Donem, Dnieprem i Dnie-strem.
Aleksander Newski (ur.1220-1263)
- wielki ksiąŜę Rusi Włodzimiersko-suzdalskiej.
Od połowy XII w. nastąpiła ekspansja Niemców, Szwedów i Duńczyków na terytoria przybałtyckie
między Zatokami Ryską i Newską. Na terytorium Inflant w 1202 r. utworzony został przez papieŜa
Innocentego III niemiecki Zakon Kawalerów Mieczowych, który siłą nawracał pogańską ludność na
wiarę chrześcijańską. Natomiast w okresie najazdów mongolskich na wschodnie i południowe
księstwa ruskie, w Zatoce Newskiej wylądowali Szwedzi z zamiarem zajęcia Rusi Nowogrodzkiej. W
1240 r. zostali jednakŜe sromotnie pokona-ni w bitwie nad Newą przez wojska młodego księcia
włodzimierskiego, Aleksandra Newskiego, stąd przy-domek.
2. Ksi
ę
stwo Moskiewskie
(1240-1340)
Po rozbiciu przez Mongołów w 1240 r. Rusi Kijowskiej, zachodnią jego część zajęło, jakby przy okazji,
Wielkie Księstwo Litewskie. Podbój rozległych terytoriów, obejmujących dorzecze Dniepru, aŜ po
Smoleńsk, Wiaźmę, Nowogród Siewierski i Morze Czarne, zajęło Litwinom ponad sto lat. ZasłuŜyli się
w tym wielkim dziele zwłaszcza wielki ksiąŜę Giedymin (1316-1341), jego syn Olgierd (1345-1377) i
Witold (1392-1430).
Na pozostałych terenach ziem słowiańskich wschodniej Europy rozwinęło się szereg odrębnych
księstw ruskich, będących w lennej zaleŜności od chana Złotej Ordy. Były to księstwa: Pskowskie,
Nowogrodzkie, Twerskie, Włodzimierskie, Suzdalskie, Moskiewskie i Riazańskie. NajwaŜniejszym z
nich było Księstwo Mo-skiewskie, wyłonione w 1276 r. z Księstwa Włodzimiersko-suzdalskiego, Jego
stolicą było miasto Moskwa, załoŜone w 1147 r., nad rzeką Moskwą, dopływem Wołgi.
Władcy Księstwa Moskiewskiego wywodzili się z dynastii
Rurykowiczów
Księstwa Kijowskiego, a w
bezpośredniej linii od Aleksandra Newskiego (1252-1263), panującego w Księstwie Włodzimiersko-
suzdalskim. Byli to:
Daniel
(1276-1303),
Jerzy
(1303-1325), i
Iwan I Kalita
(1325-1340).
2.
Wielkie Ksi
ę
stwo Moskiewskie
(1340-1500)
W 1340 r. Księstwo Moskiewskie przekształciło się w Wielkie Księstwo Moskiewskie. Poczynając od
Iwana I Kality, władcy księstwa zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw
wschodnioruskich, dokony-wany w drodze dobrowolnych fuzji, bądź podbojów. Księstwo Moskiewskie,
jako pierwsze, podjęło teŜ walkę z dominacją mongolską. Pierwsze swe duŜe zwycięstwo nad
Tatarami odniosły wojska ruskie, pod wodzą Dymitra Dońskiego, w 1380 r. w bitwie na Kulikowym
Polu nad Donem.
Dzieło zjednoczenia kontynuował intensywnie ksiąŜę Iwan III Srogi, przyłączając do swej domeny
księstwa Tweru i Nowogrodu. W 1472 r. poślubił on bratanicę ostatniego cesarza bizantyjskiego
Paleologa, w związ-ku z czym, wobec upadku Cesarstwa Bizantyjskiego, uwaŜał się potem za
dziedzica całego Kościoła Pra-wosławnego. Iwan III uniezaleŜnił się teŜ całkowicie od dominacji
tatarskiej Złotej Ordy (1480). Przestał mianowicie płacić podatki lenne chanowi tatarskiemu, a
następnie odparł kilka jego odwetowych wypraw. Złota Orda upadła zresztą ostatecznie w 1502 r.,
pobita przez krymskich Tatarów.
Przez cały czas istnienia Księstwa Wielkomoskiewskiego panowali w nim ksiąŜęta dynastii
Rurykowiczów
. Byli to:
Siemion Dumny
(1340-1353),
Iwan II Pi
ę
kny
(1353-1359),
Dymitr Do
ń
ski
(1359-1389),
Wasyl I
(1389-1425),
Wasyl II
Ś
lepy
(1425-1462) i
Iwan III Srogi
(1462-1505). Za
Iwana III księstwo powiększone zostało o księstwa Jarosławskie oraz Nowogrodzkie i stało się
jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana Moskwa, jako stolica, a takŜe Kreml, jako
rezydencja władcy. Równocześnie państwo zaczęto nazywać grecką nazwą Rusi:
Rossija - Rosja
.
3.
Rosja w XVI wieku
Zbieranie ziem ruskich, wojny o dost
ę
p do Bałtyku, rozbicie i wchłoni
ę
cie tatarskich chanatów po Złotej
Ordzie, obrona przed Tatarami krymskimi,BR> Władcy:
Wasyl III
(1505-1533), wielki ksi
ąŜę
moskiewski,
Iwan IV Gro
ź
ny
(1533-1584), od 1547 car Rosji;
Fiodor I
(1584-98)
Wasyl III(1505-1533)
- wielki ksiąŜę moskiewski, syn Iwana III Srogiego (1462-1505).
W pierwszych dziesięcioleciach XVI w. ksiąŜę moskiewski Wasyl III, kontynuując, po swym ojcu
Iwanie III Srogim, dzieło zespolenia ziem ruskich, wdał się w wojny z Litwą i Koroną (1507-1508 i
1512-1522) i zdobył w 1510 r. Psków, a w 1514 r. Smoleńsk. W 1521 r. przyłączył do swojej domeny
Księstwo Riazańskie. Umocnił teŜ swą władzę kosztem bojarów, to jest wielkich feudalnych właścicieli
ziemskich na Rusi. Bojarowie nadal jednak sprawowali władzę administracyjną w kraju, ściągali
daniny, zasiadali w Dumie Bojarskiej, będącej organem doradczym wielkiego księcia, potem cara. W
feudalnych strukturach księstwa najniŜszą warstwę społeczną stanowiło chłopstwo pańszczyźniane,
przypisane do ziemi, będącej własnością bojarów lub księcia.
Za Wasyla III zakończona została rozbudowa Kremla, który otoczony został murem ceglanym ze
słynnymi wieŜami kremlowskimi. Zaznaczyło się równieŜ oŜywienie kulturalne, piśmiennictwa,
malarstwa, po okresie mongolskich zniszczeń i upadku. Wielki ksiąŜę Wasyl III zmarł w 1533 r.
Iwan IV Gro
ź
ny (1533-1584)
- od 1547 car Rosji, syn Wasyla III (1505-1533).
W 1533 r,. gdy zmarł wielki ksiąŜę moskiewski Wasyl III, jego prawowity następca, syn Iwan miał 3
lata. Władzę regencyjną sprawowała jego matka Helena Glińska wespół ze specjalnie powołaną radą
regencyjną. Przez cały okres regencji istniały w Rosji tendencje separatystyczne, spiski i walka o
wpływy i władzę pomiędzy poszczególnymi rodami bojarskimi. W latach 1534-1537 odbyła się kolejna
wojna litewsko-rosyjska, zainicjowana przez Litwinów, którzy chcieli wykorzystać okres niepokojów w
Rosji dla odzyskania utraconych wcześniej terytoriów. Nie przyniosła ona efektów Ŝadnej ze stron, a
jedynie pogromy i zniszczenia przygranicznych terytoriów.
Osobiste rządy Iwan IV zaczął sprawować po koronacji na cara w 1547 r. W tymŜe roku oŜenił się z
Anastazją, z rodu bojarskiego Romanowych i miał teŜ miejsce wielki poŜar Moskwy. JuŜ na samym
początku swego panowania nowy władca rozprawił się zdecydowanie i krwawo ze swymi bojarskimi
rywalami, utwierdzając swą absolutną władzę. Równocześnie w pierwszych 10 latach rządów Iwan IV
przeprowadził w państwie szerokie, nowoczesne reformy w administracji, finansach, wojsku,
sądownictwie i w Kościele prawosławnym. W zarządzaniu pomocne mu były Rada Wybrana, złoŜona
ze szlachty bojarskiej oraz [[Sobór Ziemski]], zwoływany co roku w sprawach nowych ustaw, poboru
podatków, wojny i pokoju. Lecz głównym osiągnięciem Iwana IV było rozbicie tatarskich chanatów
Kazańskiego w 1552 r., Syberyjskiego częściowo w 1555 r., a ostatecznie w 1598 r. i Astrachańskiego
w 1556 r., przejęcie ich terytoriów, i szeroka ekspansja Rosji na wschód po góry Ural i na południe po
Morze Kaspijskie. Równocześnie w kraju rozwinął się znacznie handel, a stołeczna Moskwa stała się
miastem stutysięcznym. W posiadłości cara, to jest na Kremlu, architekci włoscy wybudowali kilka
reprezentacyjnych soborów oraz świeckich obiektów w stylu renesansowym. W tym teŜ czasie powstał
w Moskwie sobór Wasyla Błogosławionego.
Nie udało się natomiast Iwanowi IV poszerzyć granic swego państwa w kierunku zachodnim do Morza
Bałtyckiego. W latach 1554-57 przeprowadził pierwszą wojnę ze Szwecją o Finlandię, a w 1558 r.
rozpoczął wojnę o przybałtyckie terytorium Inflant, będących w posiadaniu niemieckiego Zakonu
Kawalerów Mieczowych. Zakon ten rozpadł się w 1561 r. i nastąpiła jego sekularyzacja, przy czym
wielki komtur przeszedł na protestantyzm. Inflanty dostały się wtedy pod panowanie litewskie, a zaraz
potem polsko-litewskie. Wojna Rosji z Zakonem przekształciła się więc w wojnę z Litwą i Polską i
ostatecznie Rosja przegrała swą pierwszą, trwającą 15 lat, wojnę o Inflanty, tracąc ponadto miasta
Połock i Wielkie Łuki, jakie zajęte zostały przez wojska polsko-litewskie Stefana Batorego. Wojna
zakończona została 10-letnim rozejmem w Jamie Zapolskim, przy mediacji wysłannika papieskiego
jezuity Antonio Possevina. Estonię utrzymali Szwedzi wraz z twierdzą Narwa.
RównieŜ nieustanne niebezpieczeństwo groziło Rosji ze strony Chanatu Tatarskiego na Krymie.
Między innymi w 1571 r. jego wojska złupiły i spaliły Moskwę, z wyjątkiem Kremla. W latach
panowania Iwana IV rozpoczęła się szeroka penetracja terenów północnej Azji na wschód od Uralu.
Wielką rolę w tej kolonizacji odegrała rodzina kupców rosyjskich Strogonowów, którzy zorganizowali
gospodarczą eksploatacje soli, futer, minerałów na nowych terenach. Do ich opanowania posługiwali
się oddziałem kozackim, dowodzonym przez Jermaka, a liczącym tysiąc ludzi.
Car Iwan IV Groźny był człowiekiem porywczym i gwałtownym, jego szaleństwa tonowała jednak Ŝona
Anastazja. Po jej śmierci w 1560 r., ogarnęły go depresja i szaleństwo. Przekonany, Ŝe została ona
otruta, mścił się na podejrzanych, kaŜąc ich więzić i mordować. Podzielił wtedy kraj na dwie części,
przy czym część lepsza, zwana opryczniną, objęła stare księstwa i stała się jego prywatną własnością.
Nie obowiązywały tam dotychczasowe prawa i ustawodawstwo, a tylko doraźne polecenia cara,
realizowane przez zaufanych i oddanych ludzi, tzw. opryczników, którzy bogacili się w wyniku grabieŜy
bojarów, miast i cerkwi. Chaos, samowola, wyprawy karne, samosądy, jakie opanowały Rosję,
zrujnowały całe połacie kraju. Po śmierci Iwana IV Groźnego w 1584 r., rządy przejął jego syn z
pierwszego małŜeństwa Fiodor I .
Fiodor I (1584-1598)
- car Rosji, syn Iwana IV (533-1584).
Po śmierci Iwana IV Groźnego w 1584 r., rządy przejął jego syn z pierwszego małŜeństwa Fiodor I .
Car Iwan IV Groźny miał trzech synów: najstarszego Iwana zabił w porywie szału w 1581 r. Drugi
Fiodor został carem. Najmłodszy 9-letni Dymitr, z siódmego małŜeństwa, w 1591 r. stracił Ŝycie w
ataku epilepsji podczas chłopięcej zabawy na podwórku pałacu Godunowych w Ugliczu. Tak
przynajmniej orzekła specjalna komisja, przysłana z Moskwy. JednakŜe wg szerokiej opinii publicznej
zabójstwo to zostało ukartowane przez księcia Borysa Godunowa, który mógł spodziewać się, Ŝe
Dymitr po osiągnięciu pełnoletniości, przejmie carską władzę.
Car Fiodor I nieustannie chorował, nie zajmował się sprawami państwowymi, troszczył się jedynie o
swój pałac kremlowski. Faktyczne rządy w Rosji od 1587 r. sprawował jego szwagier i doradca, ksiąŜę
Borys Godunow. W wojnie ze Szwecją (1590-95) odebrał on kilka miast w rejonie Jeziora Ładoga, i
skutecznie bronił kraj przed wypadami tatarskimi z Krymu, przeciwko którym zbudowano w
południowych rejonach Rosji szereg twierdz, ostrogów i linii obronnych. Znaczącym wydarzeniem było
uniezaleŜnienie się cerkwi prawosławnej w Rosji od patriarchów w Konstantynopolu, Jerozolimie ,
Antiochii i Aleksandrii.
Na Fiodorze I zakończyła się dynastia rodu ksiąŜęcego Rurykowiczów, panującego od 862 r.
4.
Rosja w XVII wieku
Czasy wielkiej smuty (1605-1613), wojny z Polsk
ą
i Turcj
ą
, unia perejesławska z Ukrain
ą
, ekspansja
kolo-nialna w północnej Azji, reformy pa
ń
stwowe.
Władcy:
Borys Godunow
(1598-1605),
Michał
(1613-1645) - pocz
ą
tek dynastii Romanowych,
Aleksy
(1645-1675);
Fiodor III
(1676-1682);
Zofia
(1682-1689) - regentka dwóch młodocianych carów;
Piotr I
Wielki
(1689-1725)
Borys Godunow (1598-1605)
- car Rosji, wybrany po Fiodorze I.
Po bezpotomnej śmierci w 1598 r. cara Fiodora I, Sobór Ziemski w Moskwie wybrał carem księcia
Borysa Godunowa. Dbał on o rozwój gospodarczy i kulturalny kraju. Postępowała kolonizacja
terytoriów północnej Azji na wschód od Uralu, gdzie koloniści rosyjscy załoŜyli szereg miast, m.in.
Tomsk nad rzeką Irtysz. Jednak w latach 1601-1603 wielka susza w Rosji spowodowała głód w wielu
rejonach kraju, niepokoje i wędrówki zbiegłych i bezdomnych chłopów, którzy porzucili swe miejsca
zamieszkania. Niepokoje wzmagały teŜ pogłoski o tym, Ŝe Dymitr, syn Iwana Groźnego, Ŝyje i naleŜy
mu się dziedzictwo.
Pierwszy Dymitr Samozwaniec ujawnił się w 1603 r. Był to prawdopodobnie mnich, zbiegły z klasztoru
Czudnowskiego na Litwę, wychowany na dworze księcia Adama Wiśniowieckiego na Polesiu. Stamtąd
wraz ze zbrojnym oddziałem, złoŜonym głównie z Polaków, ruszył na Moskwę. Po kilku potyczkach z
wojskami cara opanował stolicę Rosji w czerwcu 1606 r., co ułatwione zostało przez śmierć Borysa
Godunowa dwa miesiące wcześniej. Śmierć Godunowa otwarła okres tzw. Wielkiej smuty, to jest
anarchii i zamieszek, trwających do 1913 r.
Wielka smuta (1605-1613)
- okres anarchii i zamieszek w Rosji.
Po śmierci Borysa Godunowa carem został jego syn
Fiodor II
(1606). Lecz rządził, przy pomocy swej
matki, tylko dwa miesiące. Został zamordowany, wraz z całą rodziną Godunowych w trakcie
zamieszek, jakie wy-buchły po zajęciu Moskwy przez oddziały Dymitra Samozwańca I, którego
okrzyknięto wtedy carem Rosji.
Dymitr Samozwaniec I
(1605-1606), zadeklarował pokojowe panowanie, zniósł karę śmierci i
amnestionował swych przeciwników. Chciał zorganizować wyprawę wojenną przeciwko Tatarom
krymskim i szukał sujuszników do niej. Lecz odmówił poselstwu polskiemu Zygmunta III Wazy
przekazanie Smoleńska i Siewierszczyzny w zamian za pomoc w zamierzonej wojnie. OŜenił się z
Polką Maryną Mnichówną, która przybyła z duŜym orszakiem i ojcem do Moskwy, po czym uznana
została za carową. Wówczas bojarzy wzniecili powstanie antypolskie, podczas którego Dymitr
Samozwaniec I i 2 tys. jego popleczników, głównie Polaków, zostało zabitych, a ksiąŜę Mniszech z
córką internowani poza Moskwę.
Kolejnym carem obwołany został wtedy przywódca spisku, bojar
Wasyl Szujski
(1606-10). Nie
spowodowało to Ŝadnej poprawy sytuacji w Rosji, w której utrzymywał się od lat silny kryzys
gospodarczy i anarchia. Stały się one powodem wybuchu wielkiego antyfeudalnego powstania
chłopskiego, pod przywództwem Iwana Bołotnikowa. Zaś po jego stłumieniu pojawił się kolejny
pretendent do tronu
Dymitr Samozwaniec II
, którego zwolennicy zbrojnie wystąpili przeciwko carowi.
Wówczas Szujski zawarł pakt ze Szwecją, otrzymując wsparcie ich wojsk, w zamian za zrzeczenie się
swych praw do Inflant.
Stało się to pretekstem do wznowienia przez Polskę wojny z Rosją (1609-18) i w 1610 r. polskie
oddziały hetmana Stanisława śółkiewskiego zajęły Moskwę, a car wywieziony został i uwięziony w
Polsce, gdzie wkrótce zmarł. Polacy zostali jednakŜe wyparci z miasta w sierpniu 1612 r. w wyniku
powstania jego mieszkańców, kierowanego przez księcia Dymitra PoŜarskiego. Wówczas Sobór
Ziemski, zwołany przez miesz-czan i szlachtę rosyjską, obrał na cara księcia Michała Romanowa. Dał
on początek nowej dynastii, panującej w Rosji do 1762 r., a licząc z liniami bocznymi, aŜ do 1917 r.
Michał Romanow (1613-1645)
- car Rosji, zapoczątkował dynastię Romanowych..
Car Michał, wybrany przez Sobór Ziemski po 8-letnim okresie smuty, przede wszystkim musiał
rozprawić się z szajkami i bandami, grasującymi po całej Rosji. NaleŜały do nich równieŜ oddziały
polskich lisowczyków Aleksandra Lisowskiego, słuŜących wpierw drugiemu Dymitrowi Samozwańcowi,
a potem trudniących się rozbojem. W 1617 r. Michał Romanow zakończył wojnę ze Szwecją, a
następnie, po nieudanej wyprawie wojsk polskich na Moskwę, takŜe z Rzeczypospolitą. Mianowicie w
1619 r. zawarty został w Dywilino (Deulin) rozejm rosyjsko-polski na 14 lat, pozostawiający w rękach
polskich Smoleńsk] i ziemie czernichowskie oraz siewierskie.
Pokój zewnętrzny był Michałowi niezbędny dla odbudowy gospodarczej kraju, spustoszonego w
okresie smuty, i dla umocnienia centralnej władzy carskiej. Rozwój gospodarczy Rosji faktycznie
powoli następował, zaś szczególnie intensywnie rozwijała się kolonizacja północnej Azji przez Rosjan.
Za panowania Michała doszli oni do rzeki Amur i morza Ochockiego na wschodnim krańcu kontynentu
azjatyckiego, zakładając po drodze warowne osady i miasta: Jakuck, Jenisejsk, Irkuck, Krasnojarsk,
Ochock, Wierchojańsk i inne.
W latach 1632-34, przed upływem okresu rozejmu z Polską, wykorzystując okres bezkrólewia po
śmierci Zygmunta III Wazy, Rosjanie oblegli Smoleńsk, pragnąc odebrać ziemie smoleńskie, lecz
uniemoŜliwiła im to odsiecz nowego króla polskiego Władysława IV. Ta kolejna wojna polsko-rosyjska
zakończona została „pokojem wieczystym" w Polanowie, zgodnie z którym Polska zatrzymała terytoria
uzyskane w rozejmie dywilińskim, ale równocześnie król Polski zrzekł się wszelkich roszczeń do tronu
moskiewskiego.
Po śmierci Michała Romanowa, carem został jego syn Aleksy.
Aleksy (1645-1676)
- car Rosji, syn Michała (1613-1645), z dynastii Romanowych
Car Aleksy objął rządy w wieku 16 lat, był bardzo poboŜny, dbał o splendor swego dworu, lecz nie
radził sobie w sprawach gospodarczych. Przyznawał ulgi handlowe szybko bogacącym się kupcom i
bojarom, oraz przywileje dla duchowieństwa. Zaś z drugiej strony nowy kodeks sądowy wprowadził
ostre kary za najmniejsze przestępstwa, a chłopi w pełni podporządkowani zostali i uzaleŜnieni od
feudalnych właścicieli ziemskich. Natomiast dla ludności miejskiej bardzo uciąŜliwe było podwyŜszenie
podatku od soli. W rezultacie doszło do szerokich wystąpień chłopstwa i miast przeciwko bojarom i
władzom państwowym. Największe konsekwencje miał tzw. „bunt solny" w miastach i car musiał
wycofać się z części swych decyzji.
W 1654 r. Rosja zawarła w Perejasławiu unię z Ukrainą, kierowaną przez atamana Bohdana
Chmielnickie-go. Było to równoznaczne z rozpoczęciem nowej wojny rosyjsko-polskiej. Wojska
rosyjskie zajęły wtedy Smoleńsk, całą Białoruś i część Litwy z Wilnem. Lecz zaraza, panująca w Rosji
i napaść Szwedów na Rzeczpospolitę, spowodowały wstrzymanie walk rozejmem w NiemieŜy, po
czym takŜe Rosja rozpoczęła wojnę ze Szwecją. Prowadzona ona była jednak ospale, zakończyła się
rozejmem w 1668 r. Po odejściu Szwedów z Rzeczpospolitej i uznaniu przez hetmana Wychowskiego
jej zwierzchnictwa nad Ukrainą, car Aleksy wznowił wojnę z Polską. Zakończył ją dopiero pokój w
Andruszowie w 1667 r., w którym ostatecznie przyznane zostały Rosji ziemie smoleńskie,
czernichowskie i siewierskie oraz cała Ukraina Zadnieprzańska wraz z Kijowem.
W latach 1668-1671 miały miejsce w Rosji liczne bunty i powstania chłopskie, wzniecane przeciwko
pańszczyźnianemu uciskowi ze strony wielkich właścicieli ziemskich. Największy, pod przywództwem
Stiepana Razina, miał charakter wojny chłopskiej, objął tereny nad dolnym Donem i prawie całe
PowołŜe, trwał dwa lata. Zakończył się rozbiciem przez regularne wojska carskie i cięŜkimi represjami
wobec opozycji chłopskiej. Po śmierci cara Aleksego rządy w Rosji przejął jego najstarszy syn, Fiodor
III.
Fiodor III (1676-1682)
- car Rosji, syn Aleksego (1645-1676).
iodor III został carem, mając 15 lat. Był bardzo chorowity, a przy tym wszechstronnie wykształcony.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]