HISTORIA POLANOWA 1918-1945, moja Gmina Polanów, Dokumenty
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Pomorska Akademia Pedagogiczna
Wydział Filologiczno – Historyczny
Artur Dropko
Numer albumu:
FH/04/01
Polanów w latach 1918 – 1945
Praca magisterska
napisana w
Zakładzie Historii Nowożytnej
pod kierunkiem
prof. dra hab. Józefa Lindmajera
Słupsk 2006
SPIS TREŚCI
WSTĘP……………………………………………………………………………………… 3
ROZDZIAŁ I. ZARYS DZIEJÓW MIASTA DO 1918 ROKU …………………………… 4
1.
Z przeszłości politycznej i ustrojowej miasta ……………………………………… 4
2.
Problematyka gospodarcza ………………………………………………………… 12
2.1
Rolnictwo …………………………………………………………………… 12
2.2
Rzemiosło i przemysł ……………………………………………………… 13
2.3
Komunikacja………………………………………………………………… 16
3.
Zagadnienia ludnościowe…………………………………………………………… 19
3.1
Wielkość zaludnienia ……………………………………………………… 19
3.2
Struktura narodowościowo – etniczna i religijna…………………………… 22
ROZDZIAŁ II. USTRÓJ, ADMINISTRACJA. ŻYCIE POLITYCZNE ………………… 27
1.
Władze miejskie …………………………………………………………………… 27
W latach 1919 – 1933 ……………………………………………………… 27
W latach 1933 – 1939 ……………………………………………………… 30
2.
Służby miejskie …………………………………………………………………… 32
3.
Życie polityczne …………………………………………………………………… 35
W latach 1919 – 1933 ……………………………………………………… 35
W latach 1933 – 1939 ……………………………………………………… 42
4.
Z lat II wojny światowej ………………………………………………………… 45
ROZDZIAŁ III. ŻYCIE GOSPODARCZE W LATACH 1918 – 1945 …………………… 52
1.
Rolnictwo ………………………………………………………………………… 52
2.
Przemysł, handel i rzemiosło ……………………………………………………… 55
3.
Placówki finansowe………………………………………………………………… 67
4.
Komunikacja i transport …………………………………………………………… 68
ROZDZIAŁ IV. ZAGADNIENIA LUDNOŚCIOWE……………………………………… 72
1.
Problematyka demograficzna ……………………………………………………… 72
2.
Struktura religijna i narodowościowa ……………………………………………… 75
ROZDZIAŁ V. SZKOLNICTWO, KULTURA, SPORT I TURYSTYKA ………………78
1.
Szkolnictwo …………………………………………………………………………78
2.
Kultura …………………………………………………………………………….81
3.
Sport ……………………………………………………………………………….84
4.
Turystyka …………………………………………………………………………..87
ZAKOŃCZENIE ………………………………………………………………………..90
Wykaz ulic ……………………………………………………………………………... 91
2
WSTĘP
Przynależność polityczna Polanowa na przestrzeni dziejów zmieniała się wielokrotnie.
W X w. ziemia polanowska wchodziła w skład państwa polskiego. Później wielokrotnie
zmieniała właścicieli, by ostatecznie znaleźć się w granicach państwa pruskiego. Po
zakończeniu II wojny światowej, Polanów znowu powrócił do Polski. Zmiana ta wywarła
wpływ na życie byłych i obecnych mieszkańców Polanowa, gdyż stał się on ziemią dwóch
narodów – polskiego i niemieckiego.
Zakres chronologiczny pracy obejmuje wydarzenia związane z dziejami Polanowa w
latach 1918 – 1945, a więc od zakończenia I do zakończenia II wojny światowej.
Podjęcie tego problemu wynika z osobistych zainteresowań autora. Przy wyborze
tematu istotne znaczenie miał fakt, że autor jest mieszkańcem miasta Polanów i opisywana
tematyka jest mu bardzo bliska.
Dzieje Polanowa w latach 1918 – 1945 nie doczekały się dotychczas kompleksowego
opracowania. Autorzy publikacji podejmowali jedynie ściśle określone zagadnienia. Takimi
opracowaniami są np. wydawane przez Heimatgruppe Pollnow pod redakcją Jürgena Luxa
roczniki (Jahrbuch Pollnow 1990-1995, 1998). Opisane są w nich dzieje miasta i jego
przedwojennych mieszkańców.
Praca została podzielona na pięć rozdziałów. Rozdział pierwszy przedstawia zarys
dziejów miasta od czasów lokacji do 1918 r. Opisano w nim przeszłość polityczną i ustrojową
miasta oraz zagadnienia gospodarcze i ludnościowe, zwłaszcza w XIX w.
Rozdział drugi opisuje ustrój, administrację i życie polityczne w latach 1918 – 1945.
Ze względu na sytuację polityczną ówczesnych Niemiec okres ten został podzielony na lata
1919 – 1933; 1933 – 1939 oraz lata II wojny światowej.
W rozdziale trzecim autor dokonał analizy życia gospodarczego w latach 1919 – 1945.
Szczegółowo opisano rolnictwo, przemysł, handel i rzemiosło, placówki finansowe oraz
komunikację i transport.
Rozdział czwarty ma na celu przedstawienie zagadnień ludnościowych, zwłaszcza w
zakresie problematyki demograficznej, a także struktury religijnej i narodowościowej.
Rozdział piąty dotyczy opisu takich zagadnień jak szkolnictwo, kultura, sport i
turystyka.
Przy redagowaniu niniejszej pracy autor wykorzystał akta znajdujące się w Archiwum
Państwowym w Koszalinie. Niestety ponieważ większość akt miasta Polanów została
zniszczona w czasie II wojny światowej znalezione tam informacje były bardzo
fragmentaryczne. Ogólnie w pracy wykorzystano ponad 40 opracowań zwartych polskich i
3
niemieckich autorów. Wśród polskich opracowań na szczególne znaczenie zasługuje książka
„
Dzieje Sławna
” napisana pod red. J. Lindmajera, która pozwoliła ukazanie dziejów
Polanowa tle powiatu sławieńskiego i rejencji koszalińskiej. Wśród źródeł niemieckich
najważniejsze były opracowania napisane pod red. J. Luxa oraz książka P. i H. Mohr
„
Geschichte und Geschichten aus Pollnow und Umgebung
”
oraz
H.-J. Pollnow
„
Aus der
Geschichte des Schlosses und der Stadt Pollnow in Pommern
”. Wykorzystano również
artykuły prasowe, informacje zawarte na stronach internetowych oraz materiały
rękopiśmienne w posiadaniu własnym autora.
Na zakończenie autor pragnie złożyć serdeczne podziękowania panu prof. dr hab.
Józefowi Lindmajerowi z Instytutu Historii PAP w Słupsku, którego cennym i życzliwym
uwagom praca zawdzięcza swój ostateczny kształt.
Osobne podziękowania należą się mojej siostrze Izabeli za pomoc w tłumaczeniu
tekstów w języku niemieckim oraz dr J. Lux za udostępnienie mi prywatnej kolekcji zdjęć,
które wzbogaciły niniejszą pracę.
Rozdział I
ZARYS DZIEJÓW MIASTA DO 1918 ROKU
1.
Z przeszłości politycznej i ustrojowej miasta
Ziemia Polanowska została wydzielona około 1277 r. z części ziemi sławieńskiej. Jej
granice przebiegały następująco: na wschodzie i północy od źródła Grabowej do terenów
klasztoru w Bukowie, łącznie z miejscowościami Niemica, Kościernica, Sianów, na
zachodzie od Góry Chełmskiej do rzeki Radew, a na południu granica ta przebiegała rzeką
Radew oraz jeziorami: Kamiennym i Bobęcińskim. Twórcami tej ziemi byli margrabiowie
brandenburscy Otto, Johan i Waldemar.
1
Kiedy obszary ziemi polanowskiej były zasiedlane przez kolonistów niemieckich,
zastali oni nad brzegiem zabagnionej Grabowej osadę Wendów – Polanów. Miejsce
zamieszkania Wendów nad Grabową było nazywane przez Niemców „Schidlitz”. Nazwa ta
1
H. J. Pollnow,
Aus der Geschichte des Schlosses und der Stadt Pollnow in Pommern,
Mochenwagen /
Ravensburg 1987, s. 3.
4
utrzymała się aż do czasów I wojny światowej. „Schidlitz” tworzyło odrębną gminę z
własnym sołtysem, która podlegała sądowi grodzkiemu i nie miało nic wspólnego z
jurysdykcją miejską, której podlegali Niemcy. Z biegiem stuleci Schidliczanie ulegli jednak
wpływom kultury niemieckiej. Osada ta znajdowała się na dzisiejszej ul. Partyzanckiej.
2
Z przekazów historycznych wynika, że w okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce
tereny te – łącznie z całą kasztelanią sławieńską (jej główną siedzibą było wówczas Sławsko,
wieś położona koło Sławna) – należały do książąt gdańskich.
3
Pomorze Wschodnie sięgało
wówczas jeszcze od Wisły na wschodzie, aż po Górę Chełmską (Gollenberg) na zachodzie. W
latach 1266-1294 rządzone było przez Mściwoja II, który prowadził zmienną politykę
lawirując między książętami zachodniopomorskimi, Wielkopolanami, Zakonem Krzyżackim i
Brandenburgią. Przy tym szukał i znalazł on pomoc u margrabiów brandenburskich, którzy
dążyli do rozszerzenia swojego państwa w kierunku północno-wschodnim.
4
Na mocy umowy zawartej w Choszcznie dnia 1 kwietnia 1269 r. Mściwoj II przekazał
całą swoją własność (Pomorze Gdańskie) margrabiom brandenburskim Johanowi, Otto i
Konradowi, którzy występowali jako przedstawiciele króla niemieckiego i wziął ją od nich w
lenno. W 1273 r. Mściwoj II w umowie w Dragebrücke ponownie wziął w lenno od
brandenburskich margrabiów ziemię słupską i sławieńską.
5
Po śmierci Mściwoja II (25 grudnia 1294 r.) Pomorze Sławieńsko – Słupskie zgodnie
z postanowieniami układu zawartego w Kępnie (1282 r.), objął książę wielkopolski Przemysł
II. Również zamek i miasto Polanów wraz z należącą do niego ziemią znalazł się w jego
posiadaniu. Ten z kolei oddał je swojemu namiestnikowi Piotrowi Święcy.
6
Polanów został po raz pierwszy wzmiankowany źródłowo 17 lipca 1307 r., w układzie
zawartym między Święcami, a margrabiami brandenburskimi w Lędowie. Na mocy tego
układu Święcowie uznali nad sobą władzę margrabiów brandenburskich, zaś w zamian
uzyskali w lenno grody – Darłowo, Sławno, Polanów wraz z okręgami, a więc całą
kasztelanię sławieńską, oraz Tucholę i Nowe.
7
Niemalże całkowity brak źródeł powoduje, że na temat początków lokacyjnego
Polanowa nie ma wiarygodnych danych. Dla ustalenia czasu założenia miasta należy zwrócić
uwagę, że w 1307 r. każdy z trzech braci Święców dostał gród z przylegającą doń ziemią.
2
J. Lux,
Pollnower Chronik – Kronika Polanowa,
Schönaich/Württemberg 1994, s. 14.
3
Cz. Piskorski,
Polanów – miasto nad górną Grabową
, (w:) Jantarowe Szlaki 1986, nr 2 (200), s. 45.
4
Der Kreis Schlawe.Ein pommersches Heimatbuch, 2. Band. Die Städte und Landgemeinden
, Hrsg. M. Vollack,
Husum 1989, s. 673-674.
5
Tamże, s. 674.
6
Święcowie- możnowładczy ród na Pomorzu, herbu Rybogryf. Osiągnęli duże znaczenie polityczne na
przełomie XIII i XIV wieku; E. Koglin,
Was eine ostpommersche Kleinstadt erzähl,
Stettin 1939, s. 8.
7
B. Popielas-Szultka,
Początki i lokacje miast na Pomorzu Sławieńsko-Słupskim do połowy XIV wieku,
Słupsk
1990, s. 28.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
Pomorska Akademia Pedagogiczna
Wydział Filologiczno – Historyczny
Artur Dropko
Numer albumu:
FH/04/01
Polanów w latach 1918 – 1945
Praca magisterska
napisana w
Zakładzie Historii Nowożytnej
pod kierunkiem
prof. dra hab. Józefa Lindmajera
Słupsk 2006
SPIS TREŚCI
WSTĘP……………………………………………………………………………………… 3
ROZDZIAŁ I. ZARYS DZIEJÓW MIASTA DO 1918 ROKU …………………………… 4
1.
Z przeszłości politycznej i ustrojowej miasta ……………………………………… 4
2.
Problematyka gospodarcza ………………………………………………………… 12
2.1
Rolnictwo …………………………………………………………………… 12
2.2
Rzemiosło i przemysł ……………………………………………………… 13
2.3
Komunikacja………………………………………………………………… 16
3.
Zagadnienia ludnościowe…………………………………………………………… 19
3.1
Wielkość zaludnienia ……………………………………………………… 19
3.2
Struktura narodowościowo – etniczna i religijna…………………………… 22
ROZDZIAŁ II. USTRÓJ, ADMINISTRACJA. ŻYCIE POLITYCZNE ………………… 27
1.
Władze miejskie …………………………………………………………………… 27
W latach 1919 – 1933 ……………………………………………………… 27
W latach 1933 – 1939 ……………………………………………………… 30
2.
Służby miejskie …………………………………………………………………… 32
3.
Życie polityczne …………………………………………………………………… 35
W latach 1919 – 1933 ……………………………………………………… 35
W latach 1933 – 1939 ……………………………………………………… 42
4.
Z lat II wojny światowej ………………………………………………………… 45
ROZDZIAŁ III. ŻYCIE GOSPODARCZE W LATACH 1918 – 1945 …………………… 52
1.
Rolnictwo ………………………………………………………………………… 52
2.
Przemysł, handel i rzemiosło ……………………………………………………… 55
3.
Placówki finansowe………………………………………………………………… 67
4.
Komunikacja i transport …………………………………………………………… 68
ROZDZIAŁ IV. ZAGADNIENIA LUDNOŚCIOWE……………………………………… 72
1.
Problematyka demograficzna ……………………………………………………… 72
2.
Struktura religijna i narodowościowa ……………………………………………… 75
ROZDZIAŁ V. SZKOLNICTWO, KULTURA, SPORT I TURYSTYKA ………………78
1.
Szkolnictwo …………………………………………………………………………78
2.
Kultura …………………………………………………………………………….81
3.
Sport ……………………………………………………………………………….84
4.
Turystyka …………………………………………………………………………..87
ZAKOŃCZENIE ………………………………………………………………………..90
Wykaz ulic ……………………………………………………………………………... 91
2
WSTĘP
Przynależność polityczna Polanowa na przestrzeni dziejów zmieniała się wielokrotnie.
W X w. ziemia polanowska wchodziła w skład państwa polskiego. Później wielokrotnie
zmieniała właścicieli, by ostatecznie znaleźć się w granicach państwa pruskiego. Po
zakończeniu II wojny światowej, Polanów znowu powrócił do Polski. Zmiana ta wywarła
wpływ na życie byłych i obecnych mieszkańców Polanowa, gdyż stał się on ziemią dwóch
narodów – polskiego i niemieckiego.
Zakres chronologiczny pracy obejmuje wydarzenia związane z dziejami Polanowa w
latach 1918 – 1945, a więc od zakończenia I do zakończenia II wojny światowej.
Podjęcie tego problemu wynika z osobistych zainteresowań autora. Przy wyborze
tematu istotne znaczenie miał fakt, że autor jest mieszkańcem miasta Polanów i opisywana
tematyka jest mu bardzo bliska.
Dzieje Polanowa w latach 1918 – 1945 nie doczekały się dotychczas kompleksowego
opracowania. Autorzy publikacji podejmowali jedynie ściśle określone zagadnienia. Takimi
opracowaniami są np. wydawane przez Heimatgruppe Pollnow pod redakcją Jürgena Luxa
roczniki (Jahrbuch Pollnow 1990-1995, 1998). Opisane są w nich dzieje miasta i jego
przedwojennych mieszkańców.
Praca została podzielona na pięć rozdziałów. Rozdział pierwszy przedstawia zarys
dziejów miasta od czasów lokacji do 1918 r. Opisano w nim przeszłość polityczną i ustrojową
miasta oraz zagadnienia gospodarcze i ludnościowe, zwłaszcza w XIX w.
Rozdział drugi opisuje ustrój, administrację i życie polityczne w latach 1918 – 1945.
Ze względu na sytuację polityczną ówczesnych Niemiec okres ten został podzielony na lata
1919 – 1933; 1933 – 1939 oraz lata II wojny światowej.
W rozdziale trzecim autor dokonał analizy życia gospodarczego w latach 1919 – 1945.
Szczegółowo opisano rolnictwo, przemysł, handel i rzemiosło, placówki finansowe oraz
komunikację i transport.
Rozdział czwarty ma na celu przedstawienie zagadnień ludnościowych, zwłaszcza w
zakresie problematyki demograficznej, a także struktury religijnej i narodowościowej.
Rozdział piąty dotyczy opisu takich zagadnień jak szkolnictwo, kultura, sport i
turystyka.
Przy redagowaniu niniejszej pracy autor wykorzystał akta znajdujące się w Archiwum
Państwowym w Koszalinie. Niestety ponieważ większość akt miasta Polanów została
zniszczona w czasie II wojny światowej znalezione tam informacje były bardzo
fragmentaryczne. Ogólnie w pracy wykorzystano ponad 40 opracowań zwartych polskich i
3
niemieckich autorów. Wśród polskich opracowań na szczególne znaczenie zasługuje książka
„
Dzieje Sławna
” napisana pod red. J. Lindmajera, która pozwoliła ukazanie dziejów
Polanowa tle powiatu sławieńskiego i rejencji koszalińskiej. Wśród źródeł niemieckich
najważniejsze były opracowania napisane pod red. J. Luxa oraz książka P. i H. Mohr
„
Geschichte und Geschichten aus Pollnow und Umgebung
”
oraz
H.-J. Pollnow
„
Aus der
Geschichte des Schlosses und der Stadt Pollnow in Pommern
”. Wykorzystano również
artykuły prasowe, informacje zawarte na stronach internetowych oraz materiały
rękopiśmienne w posiadaniu własnym autora.
Na zakończenie autor pragnie złożyć serdeczne podziękowania panu prof. dr hab.
Józefowi Lindmajerowi z Instytutu Historii PAP w Słupsku, którego cennym i życzliwym
uwagom praca zawdzięcza swój ostateczny kształt.
Osobne podziękowania należą się mojej siostrze Izabeli za pomoc w tłumaczeniu
tekstów w języku niemieckim oraz dr J. Lux za udostępnienie mi prywatnej kolekcji zdjęć,
które wzbogaciły niniejszą pracę.
Rozdział I
ZARYS DZIEJÓW MIASTA DO 1918 ROKU
1.
Z przeszłości politycznej i ustrojowej miasta
Ziemia Polanowska została wydzielona około 1277 r. z części ziemi sławieńskiej. Jej
granice przebiegały następująco: na wschodzie i północy od źródła Grabowej do terenów
klasztoru w Bukowie, łącznie z miejscowościami Niemica, Kościernica, Sianów, na
zachodzie od Góry Chełmskiej do rzeki Radew, a na południu granica ta przebiegała rzeką
Radew oraz jeziorami: Kamiennym i Bobęcińskim. Twórcami tej ziemi byli margrabiowie
brandenburscy Otto, Johan i Waldemar.
1
Kiedy obszary ziemi polanowskiej były zasiedlane przez kolonistów niemieckich,
zastali oni nad brzegiem zabagnionej Grabowej osadę Wendów – Polanów. Miejsce
zamieszkania Wendów nad Grabową było nazywane przez Niemców „Schidlitz”. Nazwa ta
1
H. J. Pollnow,
Aus der Geschichte des Schlosses und der Stadt Pollnow in Pommern,
Mochenwagen /
Ravensburg 1987, s. 3.
4
utrzymała się aż do czasów I wojny światowej. „Schidlitz” tworzyło odrębną gminę z
własnym sołtysem, która podlegała sądowi grodzkiemu i nie miało nic wspólnego z
jurysdykcją miejską, której podlegali Niemcy. Z biegiem stuleci Schidliczanie ulegli jednak
wpływom kultury niemieckiej. Osada ta znajdowała się na dzisiejszej ul. Partyzanckiej.
2
Z przekazów historycznych wynika, że w okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce
tereny te – łącznie z całą kasztelanią sławieńską (jej główną siedzibą było wówczas Sławsko,
wieś położona koło Sławna) – należały do książąt gdańskich.
3
Pomorze Wschodnie sięgało
wówczas jeszcze od Wisły na wschodzie, aż po Górę Chełmską (Gollenberg) na zachodzie. W
latach 1266-1294 rządzone było przez Mściwoja II, który prowadził zmienną politykę
lawirując między książętami zachodniopomorskimi, Wielkopolanami, Zakonem Krzyżackim i
Brandenburgią. Przy tym szukał i znalazł on pomoc u margrabiów brandenburskich, którzy
dążyli do rozszerzenia swojego państwa w kierunku północno-wschodnim.
4
Na mocy umowy zawartej w Choszcznie dnia 1 kwietnia 1269 r. Mściwoj II przekazał
całą swoją własność (Pomorze Gdańskie) margrabiom brandenburskim Johanowi, Otto i
Konradowi, którzy występowali jako przedstawiciele króla niemieckiego i wziął ją od nich w
lenno. W 1273 r. Mściwoj II w umowie w Dragebrücke ponownie wziął w lenno od
brandenburskich margrabiów ziemię słupską i sławieńską.
5
Po śmierci Mściwoja II (25 grudnia 1294 r.) Pomorze Sławieńsko – Słupskie zgodnie
z postanowieniami układu zawartego w Kępnie (1282 r.), objął książę wielkopolski Przemysł
II. Również zamek i miasto Polanów wraz z należącą do niego ziemią znalazł się w jego
posiadaniu. Ten z kolei oddał je swojemu namiestnikowi Piotrowi Święcy.
6
Polanów został po raz pierwszy wzmiankowany źródłowo 17 lipca 1307 r., w układzie
zawartym między Święcami, a margrabiami brandenburskimi w Lędowie. Na mocy tego
układu Święcowie uznali nad sobą władzę margrabiów brandenburskich, zaś w zamian
uzyskali w lenno grody – Darłowo, Sławno, Polanów wraz z okręgami, a więc całą
kasztelanię sławieńską, oraz Tucholę i Nowe.
7
Niemalże całkowity brak źródeł powoduje, że na temat początków lokacyjnego
Polanowa nie ma wiarygodnych danych. Dla ustalenia czasu założenia miasta należy zwrócić
uwagę, że w 1307 r. każdy z trzech braci Święców dostał gród z przylegającą doń ziemią.
2
J. Lux,
Pollnower Chronik – Kronika Polanowa,
Schönaich/Württemberg 1994, s. 14.
3
Cz. Piskorski,
Polanów – miasto nad górną Grabową
, (w:) Jantarowe Szlaki 1986, nr 2 (200), s. 45.
4
Der Kreis Schlawe.Ein pommersches Heimatbuch, 2. Band. Die Städte und Landgemeinden
, Hrsg. M. Vollack,
Husum 1989, s. 673-674.
5
Tamże, s. 674.
6
Święcowie- możnowładczy ród na Pomorzu, herbu Rybogryf. Osiągnęli duże znaczenie polityczne na
przełomie XIII i XIV wieku; E. Koglin,
Was eine ostpommersche Kleinstadt erzähl,
Stettin 1939, s. 8.
7
B. Popielas-Szultka,
Początki i lokacje miast na Pomorzu Sławieńsko-Słupskim do połowy XIV wieku,
Słupsk
1990, s. 28.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]