HPS-opracowanie podrecznika, UAM PRAWO, HPS Historia Prawa Prywatnego HPS
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
HISTORIA PRAWA SġDOWEGO
opracowanie na podstawie podrħcznika prof. E. Borkowskiej-Bagieıskiej
wydawnictwo LexisNexis
1
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
I.
ńRìDýA PRAWA
PRAWO STAROņYTNE
Egipt i Mezopotamia
Î brak spisanych przykþadw praw z okresu najdawniejszego. W Mezopotamii Î Kodeks
Hammurabiego (wyryty na bloku skalnym) skþadaþ siħ z 3 czħĻci: prolog, wþaĻciwe postanowienia i epilog.
WystħpujĢ m.in. prawa dot. niewolnikw, stosunkw rodzinnych (maþŇeıskich) oraz prawa karnego (oko za
oko).
StaroŇytny Izrael
Î zawarte w pierwszej czħĻci Starego Testamentu (piħcioksiĢg, objawiony przez Boga,
rozbudowana czħĻę dot. prawa rodzinnego, ale rwnieŇ prawo karne Î zemsta rodowa), pŅniej rwnieŇ tzw.
Talmud.
Antyczna Grecja
Î duŇy wkþad do teorii prawa publicznego, mniejsza precyzja terminologiczna (niŇ u Rzymian),
w sĢdach raczej retoryka niŇ argumenty prawne, po podbojach Aleksandra Wielkiego nowe prawo
hellenistyczne + orientalne (egipskie, syryjskie).
PRAWO FEUDALNE
ńrdþa tworzenia prawa:
wþadcy paıstw, wþaĻciciele dbr ziemskich i miast, samorzĢd miejski, parlamenty, sĢdy
(precedensy)
ńrdþa poznania prawa
: zbiory i spisy, ustawy, edykty, ordonanse krlw, konstytucje, kodeksy
Zbir prawa
Î spis przepisw i norm obowiĢzujĢcego prawa, rŇnych gaþħzi. Miaþo uþatwię jego stosowanie
(rwnieŇ: prawo ma osobowoĻę i jest zmienne). Jħzyk spisw kazuistyczny (przypadki), stĢd liczne luki w
prawie.
Kodeksy
oparte na rzymskim podziale na 3 czħĻci: osoby, rzeczy, sprawy.
Wsplne cechy prawa feudalnego:
1.
Partykularyzm stanowy Î 4 odmienne porzĢdki prawne (dla 4 stanw), szlachta Î ziemski, duchowieıstwo Î
kanoniczny, mieszczanie Î miejski, chþopi Î wiejski. Kolizje (gdy krzyŇowaþy siħ 2 stany) rozstrzygano na
korzyĻę stanu uprzywilejowanego.
2.
Partykularyzm geograficzny Î rŇne porzĢdki prawne na rŇnych terytoriach jednego paıstwa.
3.
Zasada osobowoĻci prawa Î stosowanie wobec jednostki, prawa plemienia z ktrego pochodziþa. Zasada
zastĢpiona zasadĢ terytorialnoĻci Î jednostka podlega prawu paıstwa na terenie ktrego dokonuje czynnoĻci
prawnych lub popeþnia przestħpstwo
4.
Brak jednolitoĻci Î liczne nurty tradycji rodzimych praw zwyczajowych, prawa rzymskiego, kanonicznego
5.
Istnienie praw szczeglnych Î dla okreĻlonych grup (np. prawo lenne, morskie, grnicze, prawo dla ņydw,
6.
WieloĻę nurtw Î prawo Ļwieckie oraz koĻcielne (katolickie), prawo kontynentalne oraz anglosaskie, prawo
rzymskie i rodzime zwyczajowe, a takŇe kanoniczne
7.
NierozrŇnianie prawa karnego od cywilnego Î pomieszanie kar typowych (dzisiaj) dla przestħpstw karnych
z wykroczeniami cywilnymi
8.
Elementy prywatne prawa i wymiaru sprawiedliwoĻci Î charakter áprywatnyÑ wystħpowaþ na etapie
tworzenia prawa (np. wysokoĻę kary ustalaþy strony a nie paıstwo)
9.
Zmiany prawa miaþy charakter ewolucyjny, miaþy teŇ miejsce dwie árewolucjeÑ Î w XII i XIII w. renesans
prawa rzymskiego w Italii i przenikanie do praw narodowych Europy (nowe pojħcia, systematyki, wsplne
wartoĻci). W XVIII w. wprowadzenie kodeksu jako nowego Ņrdþa poznania prawa (wielka akcja
kodyfikacji w Europie)
10.
Dwojaki charakter edukacji prawniczej Î uczono prawa rzymskiego i kanonicznego, a jednoczeĻnie
prowadzono tzw. praktykħ prawniczĢ (zdobywanie wiedzy przez praktyke administrowania i sĢdzenia)
11.
Sakralizacja i desakralizacja Î poczĢtkowo charakter sakralny (Prawo Hammurabiego, Stary Testament)
pŅniej dþugi proces desakralizacji (prawo rzymskie dzieli prawo na boskie i ludzkie)
Prawo zwyczajowe
Prawo zwyczajowe
Î najstarsze Ņrdþo prawa feudalnego, dominuje w Ļredniowieczu. Byþo niepewne,
niespisane, nieznane, maþo elastyczne, niewyczerpujĢce, niepeþne. Zjawisko spisywania prawa miaþo uþatwię
podejmowanie decyzji sĢdom (mnogoĻę praw zwyczajowych utrudniaþo prace). We wczesnym Ļredniowieczu
dokonywano pierwszych spisw prawa szczepowego (plemiennego, zbiory prawa zwyczajowego) na polecenie
wþadcw (wwczas miaþy charakter oficjalny), czasem rwnieŇ z inicjatywy prywatnej. Rzymianie nazywali je
leges barbarorum (prawami barbarzyıcw). Germanie (barbarzyıcy) przejħli od rzymian systematykħ
(dzielenie na normy i przepisy, ukþadanie w caþoĻę). Spisy takie dokonywano po þacinie. Odnoszono siħ do
2
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
wĢskich przypadkw (kazusw). Dwa okresy aktywnoĻci spisywania: wczesne Ļredniowiecze (V do VIII w.)
oraz od XIII do XIV w.
Przykþady zbiorw prawa zwyczajowego wczesnego Ļredniowiecza:
-
Codex Euricianus Î najstarszy (V w.) spis szczepowych praw germaıskich, uzupeþniany w VI i VII w. sporo
zapoŇyczeı rzymskich,
-
Edykt krla Ostrogotw Teodoryka Wielkiego Î (VI w.) þĢczyþ elementy prawa rzymskiego z prawem
zwyczajowym germaıskim, w sprawach nie unormowanych w edykcie, miaþo obowiĢzywaę germaıskie
prawo zwyczajowe
-
Lex Salica Î najwaŇniejszy spis germaıskiego prawa zwyczajowego, zebrano starych przepisw gþwnie
prawa karnego, podzielony na artykuþy, kazuistyka sformuþowaı (nie wyczerpywaþa katalogu moŇliwych
przestħpstw)
Impulsem do tworzenia zbiorw prawa byþ proces formowania stanw Î kaŇdy stan rzĢdziþ siħ innym prawem
publicznym i sĢdowym. WaŇne spisy w Niemczech: Zwierciadþo Saskie oraz Zwierciadþo Szwabskie z XII, XIII
w. We Francji ogromne rozdrobnienie prawa zwyczajowego (700 odmian, obszarw itd.). W XV w. zarzĢdzono
oficjalne spisywanie praw zwyczajowych, ktre zatwierdzię miaþ Parlament paryski. Efektem byþ np. spis prawa
zwyczajowego okrħgu paryskiego. Najstarsze Ņrdþo prawa sþowiaıskiego to zbir Ruska Prawda (z XI XII w.)
zawiera spis praw zwyczajowych ale rwnieŇ ustawodawstwo ksiĢŇĢt oraz opis praktyki sĢdowej. W Polsce
najstarszy spis to Ksiħga ElblĢska z XIII w. Natomiast najwiħkszym byþy Statuty Kazimierza Wielkiego wydane
osobno dla Wielkopolski i Maþopolski zawieraþy spisane prawa zwyczajowe, ustawy Kazimierza Wielkiego oraz
wyroki sĢdw. W Polsce prawo zwyczajowe miaþo waŇnĢ rolħ aŇ do XVIII w.
Prawo stanowione
Najstarszym Ņrdþem prawa stanowionego w feudalizmie byþo ustawodawstwo wþadcw frankoıskich.
Kapitularze wþadcw wydawano na podstawie tzw. bannus czyli prawa krla do stanowienia nakazw i
zakazw, dodawano je do germaıskich spisw prawa zwyczajowego.
DziaþalnoĻę ustawodawczĢ rozwijali rwnieŇ paıstewek anglosaskich (wczesne Ļredniowiecze) spisane w jħzyku
rodzimym, zawieraþy przepisy ustrojowe oraz normy prawa karnego.
Ustawodawstwo Fryderyka II (XIII w.) wprowadziþo pierwszy zbir ustaw skþadajĢcy siħ z aktw wþasnych i
poprzednikw, wprowadzaþy moc obowiĢzujĢcĢ prawa.
InnĢ formĢ ustaw Ļredniowiecznych byþy
przywileje
wþadcw nadawane jednostkom (immunitety) albo grupom.
W XIV w. w Anglii, Niemczech i Francji pojawiþy siħ ustawy sejmowe.
W pŅnym Ļredniowieczu ksztaþtowaþo siħ
prawo miejskie
, charakter stanowiony.
We Wþoszech powstaþy tzw. komuny, ktre wydawaþy tzw. statuty, czyli systematyczne zbiory prawa
miejskiego, normowaþy ustrj miasta, status mieszkaıcw, prawo karne, cywilne i procesowe. Pojawiþ siħ w nich
jħzyk (oprcz kazuistycznego) rwnieŇ abstrakcyjny. Cechowaþa je systematyka (podziaþ).
W miastach wytworzyþ siħ system filialny Î miasta-matki udzielaþy wzorw prawnych miastom-crkom
Najstarsze Ņrdþa prawa stanowionego to przywileje
, zwþaszcza liczne od XIII w. immunitety (przywileje
indywidualne), a takŇe statuty i edykty krlw. W dobie nowoŇytnej podstawowym Ņrdþem byþy konstytucje
sejmowe i lauda sejmikowe.
Litwa (w odrŇnieniu od Korony) dokonaþa kodyfikacji prawa Î trzy statuty litewskie.
W Polsce poczĢtek prac nad porzĢdkowaniem Ņrdeþ prawa (XVI w.) to Zbir ýaskiego Î dwie czħĻci: w
pierwszej przywileje, statuty, edykty, konstytucje, procesowe prawo zwyczajowe. W drugiej: Ņrdþa prawa
niemieckiego obowiĢzujĢcego w Polsce. Pierwsza czħĻę zostaþa uznana przez krla i obowiĢzywaþa jako
obowiĢzujĢce prawo. Zbir zostaþ wydany drukiem, uþatwiaþ podjħcie wþaĻciwych prac kodyfikacyjnych, byþ
jedynym Ņrdþem przepisw kodeksu prawa ziemskiego Î konstytucji sejmu z 1523 r. Formula Processus.
Formula zawieraþa teŇ formularze (wzory czynnoĻci i pism procesowych, stosowanych w procesie sĢdowym z
powdztwa prywatnego), byþa jedynym kodeksem obowiĢzujĢcego prawa procesowego w Polsce.
W XVI w. dziaþalnoĻę kodyfikacyjna rozszerza siħ Î wpþyw na to ma dostħpnoĻę druku, ale rwnieŇ
upowszechnienie obrotu pieniħŇnego, rwnieŇ miħdzynarodowego (potrzeba uregulowania obrotu
gospodarczego). Prawo spisane miaþo odzwierciedla jedynie istniejĢcy stan prawa zwyczajowego i oddawaę jego
treĻę (w Niemczech spisy i zbiory okreĻlano mianem ázwierciadþaÑ). W XVI i XVII w. spisy nie tylko
odzwierciedlaþy ale pojawiþ siħ ruch redagowania, korygowania, uzupeþniania prawa.
We Francji pojawiajĢ siħ krlewskie ordonanse Î spisane ustawy, ktre byþy czĢstkowymi kodyfikacjami,
zawieraþy usystematyzowane przepisy, regulowaþy caþy dziaþ albo jednĢ instytucje prawa cywilnego.
W Rzeszy Niemieckiej stanowione prawo sĢdowe rozwijaþo siħ sþabiej na poziomie oglnoniemieckim,
intensywniej w poszczeglnych krajach. NajwaŇniejsza Î Constitutio Criminalis Carolina (CCC).
3
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
W XVIII w., zwanym wiekiem kodyfikacji Î powszechna krytyka istniejĢcych stosunkw, instytucji i
autorytetw, a kodyfikacja oraz idea reform miaþy sþuŇyę naprawie i unowoczeĻnieniu paıstwa. Pojawiþa siħ
filozofia prawa natury, potrzeba likwidacji prawa feudalnego (przy zachowaniu monopolu szlacheckiego
wþasnoĻci ziemi i stanowoĻci prawa). W paıstwach oĻwieconego absolutyzmu (Austria, Prusy, Rosja)
uzasadnieniem kodyfikacji byþ silny ĻwiatopoglĢd prawniczy Î prawo jako instrumentem reform, moŇe zapewnię
szczeĻliwoĻę poddanych i dobre funkcjonowanie paıstwa. Pierwszym teoretykiem myĻli kodyfikacyjnej byþ
Jeremiasz Bentham Î sformuþowaþ wymogi kodeksu (zwiħzþoĻę, zupeþnoĻę, jasnoĻę, zrozumiaþoĻę), zwrciþ
uwagħ na systematyke kodeksw i oraz fakt, ze mogĢ zawieraę prawo dawne i nowe (tworzone z woli
prawodawcy).
Kodyfikacja w XVIII w. rozpoczħþa siħ w paıstwach niemieckich (gþwnie Bawaria, Austria i Prusy). W
Bawarii powstaþy 3 kodeksy: karny, procedury sĢdowej i cywilny. ZastĢpiono kazuistyczne sformuþowania
jħzykiem bardziej abstrakcyjnym. NajdonioĻlejsze Î Powszechne Prawo Krajowe dla Paıstw Pruskich
(Landrecht pruski) miaþ on m.in. umozliwię szybkie zespolenie ziem polskich zagarniħtych w II rozbiorze,
poprzez oderwanie od polskiej kultury prawnej. Byþ niezwykle obszerny (blisko 20 tys. paragrafw), przepisy
prawa cywilnego i karnego, oraz publicznego, miaþ elementy tradycji feudalnej (np. kazuistyczny charakter) oraz
elementy nowoczesne. Systematyka kodeksu Î przepisy dot. praw jednostki i przepisy dot. praw spoþecznych.
W Polsce (w dobie oĻwiecenia) - najwaŇniejsze inicjatywy kodyfikacyjne za Stanislawa Augusta. PoczĢtkowo
zebrano chronologicznie Ņrdþa polskiego prawa stanowionego (zwþaszcza konstytucje sejmowe) jako ksiħgi
praw. Uþatwiþo to pŅniejsze prace kodyfikacyjne. PierwszĢ inicjatywe podjĢþ Andrzej Zamoyski, ktremu
powierzono opracowanie kodeksu praw, w oparciu o prawa natury, miaþ zebraę i usystematyzowaę obowiĢzujĢce
prawa i wyeliminowaę sprzecznoĻci. Powoþano zespþ ktry zrealizowaþ polecenie sejmu, a opublikowany przez
Zamoyskiego projekt oparty na 3-czħĻciowej systematyce rzymskiej (osoby Î rzeczy Î sprawy) zawieraþ
przepisy o ustroju sĢdw i prawnosĢdowym statusie krla, urzħdnikw, mieszczan i chþopw, prawo i proces
cywilny, materialne i procesowe prawo karne. Projekt zostaþ odrzucony przez sejm po ataku prowincji
szlacheckiej.
Druga (bardziej nowoczesna) prba kodyfikacji w Polsce Î decyzja Sejmu Czteroletniego (tzw. Kodeks
Stanisþawa Augusta). Nie zostaþa ukoıczona (III rozbir Polski ale rwnieŇ odrħbnoĻę prawna Litwy i niechħę
do unifikacji prawa sĢdowego Rzeczpospolitej Obojga Narodw). Polecenie sejmu nakazywaþo nakazywaþo
opracowanie kodeksu obejmujĢcego tylko prawo sĢdowe (materialne i procesowe prawo cywilne i karne). Prace
prowadzono osobno dla Korony i Litwy, doprowadzono do etapu zaþoŇen, projektu systematyki.
Kodyfikacja w Polsce w dobie oĻwiecenia to: zbieranie istniejĢcych praw, oczyszczaniu ich ze sprzecznoĻci i
niejasnoĻci, systematyzowanie i usuwanie przepisw niezgodnych ze ásprawiedliwoĻciĢ naturalnĢÑ.
Prawo rzymskie
Prawo rzymskie tworzyþo:
-
ius civile Î prawo dla obywateli Rzymu
-
ius gentium Î prawo wsplne dla wszystkich mieszkaıcw imperium
-
ius honorarium Î pretorskie prawo urzħdnicze, dostosowujĢce ius civile do nowych warunkw (potrzeb)
W Bizancjum dokonano spisu wszystkich Ņrdeþ w 3 wielkich zbiorach:
-
Kodeks Î kilka tysiħcy ustaw cesarskich
-
Digesta Î zbir najobszerniejszy (50 ksiĢg) opinie najwybitniejszych prawnikw rzymskich (charakter
kazuistyczny i praktyczny)
-
Instytucje Î podrħcznik Gaiusa do nauki prawa rzymskiego
Zbiory te uzupeþniono Nowelami Î pŅniejsze ustawodawstwo.
Na wschodzie i poþudniu Europy Î sporzĢdzano w j.greckim wyciĢgu, streszczenia i przerbki kodyfikacji
justyniaıskiej. Na zachodzie Î prawo rzymskie byþo nadal stosowane wobec ludnoĻci romaıskiej, rwnieŇ
KoĻciþ stosowaþ je do tworzenia wþasnego prawa kanonicznego. Na terenach zachodnich cesarstwa (koniec V i
VI w.) rwnolegle ze spisami prawa zwyczajowego (leges barbarorum) zaczħþy powstawaę, na polecenie
wþadcw germaıskich, spisy prawa rzymskiego, dla potrzeb sĢdownictwa, nazywane leges Romanae
barbarorum. (np. Brewiarz krla Wizygotw z poczĢtku VI w.) Cechowaþ je wyŇszy poziom techniki
kodyfikacyjnej (niŇ w spisach praw zwyczajowych), m.in. wprowadzono uregulowanie tzw. luki prawnej zasadĢ
subsydiarnoĻci. WczesnoĻredniowiecznymi spisami prawa rzymskiego byþ teŇ
Lex Romana Burgundionum
Î
wczeĻniejszy od Brewiarza, elementy germaıskie.
Zetkniħcie kultury rzymskiej i greckiej spowodowaþo
wulgaryzacjħ prawa rzymskiego
Î uproszczenia,
zmniejszenie formalistyki. Prawo rzymskie byþo przedmiotem licznych badaı Î oĻrodki w Bolonii i Padwie.
WykþadajĢc prawo rodzime porwnywano je do rzymskiego, nauka prawa rzymskiego zdominowaþa
uniwersyteckĢ naukħ prawniczĢ aŇ do XVIII w. Szkoþa w Bolonii od koıca XI w. zaczħþa analizowaę nieznane
dotĢd Digesta justyniaıskie, dopisywali na marginesach notatki objaĻniajĢce, zwane
glosami
. Od XIV w. na
4
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
uniwersytetach pojawili siħ
Komentatorzy
(korzystali z glosowanego prawa rzymskiego, zwyczajowego
wþoskiego, ustawodawstwa niemieckiego, prawa kanonicznego) modyfikowali oni instytucje i normy rzymskie i
dostosowywali do nowych warunkw (np. zrwnanie goþych umw i umw ubranych, niezaskarŇalnych z
zaskarŇalnymi) a takŇe tworzyli nowe konstrukcje (prawo spþek, prawo kolizyjne czy miħdzynarodowe
prywatne). Komentatorzy zamiast krtkiej glosy stosowali dþugie komentarze. Komentatorzy, podobnie jak
glosatorzy, cieszyli siħ autorytetem.
W I Rzeszy czerpano ze wzorw prawa rzymskiego, zapoŇyczano rzymskie pojħcia, definicje, abstrakcyjne
konstrukcje, modyfikowano je, rozwijano (przez glosarw i komentatorw) i przejmowano w praktyce sĢdowej.
Przyczyny
recepcji
(przejħcia) prawa rzymskiego byþy dwie: teoretyczna i praktyczna (Rzesza jako kontynuator
Cesarstwa, prawo rzymskie pomagaþo w unifikowaniu partykularyzmu geograficznego, a takŇe w
funkcjonowaniu rozwijajĢcego siħ paıstwa). NajwczeĻniejszy sposb recepcji polegaþ na jego
rozpowszechnieniu w
dydaktyce uniwersyteckiej
. Dokonali tego najwczeĻniej duchowni wyksztaþceni we
Wþoszech Î w sĢdach koĻcielnych stosowali oprcz prawa kanonicznego rwnieŇ prawo rzymskie. RwnieŇ SĢd
Kameralny Rzeszy stosowaþ posiþkowo prawo rzymskie obok prawa miejscowego. Uniwersytety niemieckie
wydawaþy (dla sĢdw)
opinie prawne
, w sprawach skomplikowanych, ktre byþy wiĢŇĢce dla sĢdw. Prywatne
prawo rzymskie (rozwiniħte przez komentatorw) uzyskaþo
moc posiþkowĢ
w stosunku do praw lokalnych.
Recepcja teoretyczna poprzedzaþa praktycznĢ, przygotowaþa grunt dla praktycznej realizacji, prawo rzymskie
przenikaþo do praktyki wypierajĢc rodzime rozwiĢzania (np. proces rzymski wyparþ gorszy proces prawa
niemieckiego). Skutki ujemne recepcji w Niemczech: zanik potrzebne instytucje prawa rodzimego (np. ksiħgi
gruntowe), i przerwa w jego naturalnej ewolucji.
We Francji dominowaþo podejĻcie naukowe (a nie praktyczne) podejĻcie do prawa rzymskiego. Nigdy nie doszþo
do recepcji prawa rzymskiego.
W Polsce prawo rzymskiego nie wywarþo wiħkszego wpþywu na prawo sĢdowe, w feudalizmie oraz
Ļredniowieczu. Byþo podstawowym przedmiotem studiw (oprcz prawa kanonicznego) w Akademii
Krakowskiej. Brak recepcji prywatnego prawa rzymskiego (jak w Niemczech), szlachta widziaþa w nim
zwiħkszenie wþadzy krla. Mimo to liczne instytucje funkcjonowaþy w prawie polskim, zwþaszcza miejskim i
ziemskim. Wystħpowaþo: kategoria wþasnoĻci podzielonej, dziedziczenie testamentowe, konstrukcja osoby
prawnej, instytucje prawa zobowiĢzaı, a takŇe systematyka przepisw. ýaciıskie nazewnictwo wystħpowaþo w
jħzyku prawnym i prawniczym. EdukacyjnĢ rolħ prawa rzymskiego wyraŇaþ np. tytuþ ádoktora obojga prawÑ
(prawa rzymskiego i kanonicznego) ktry uzyskiwali absolwenci polskich uczelni.
Oddziaþywanie prawa rzymskiego w epoce feudalnej:
-
obszary nieprzerwanej tradycji stosowania prawa rzymskiego (Wþochy, poþudniowa Francja, wschodnia
Hiszpania i Portugalia)
-
obszary bardzo silnego wpþywu prawa rzymskiego (Niemcy, Austria, Holandia)
-
obszary ograniczonego wpþywu prawa rzymskiego (pþnocna Francja i Niemcy, Polska, Wħgry, Szkocja,
Rosja, kraje baþkaıskie)
-
brak wpþywu prawa rzymskiego: Anglia i Irlandia
Prawo kanoniczne i inne prawa wyznaı
Prawo kanoniczne
to system przepisw i norm stanowionych przez koĻciþ Katolicki, niezaleŇnie od przedmiotu
i treĻci ich regulacji. NaleŇy je odrŇnię od prawa koĻcielnego i wyznaniowego.
Prawo koĻcielne
to przepisy
dotyczĢce koĻcioþw bez wzglħdu na podmiot je stanowiĢcy (np. podatki dla koĻcioþw). Obejmuje zatem
zarwno prawo kanoniczne jak i prawo tworzone przez Ļwieckich.
Prawo wyznaniowe
to prawo regulujĢce
status prawny koĻcioþw i wyznaı, stanowione przez uprawnione organy paıstwa.
Prawo kanoniczne dzieli siħ na pochodzĢce od Boga i pochodzĢce od ludzi. PochodzĢce od Boga, prawo
objawione Î pierwszym Ņrdþem jest Pismo Ļw. (Stary i Nowy Testament), pisma ojcw KoĻcioþa (apostoþw i
ich uczniw), oraz doktorw koĻcioþa (np. Ļw. Tomasz z Akwinu). Charakter prawa powszechnego miaþo
ustawodawstwo papieŇy oraz postanowienia soborw i synodw. Do XI w. brak jednego powszechnego prawa
kanonicznego, zbiory istniejĢce miaþy charakter regionalny. Reforma koĻcioþa (koniec XI w.) papieŇa Grzegorza
VII zapoczĢtkowaþa proces tworzenia jednolitego prawa kanonicznego. W XII w. Gracjan zebraþ rŇne Ņrdþa,
usunĢþ sprzecznoĻci przepisw, usystematyzowaþ je dzielĢc na 4 dziaþy: sħdzia, sĢd, duchowieıstwo,
maþŇeıstwo. Okres kanonistyki epoki feudalnej moŇna podzielię na: okres dekretystw i okres dekretalistw
(aktywnoĻę prawodawcza papieŇy).
Prawo kanoniczne epoki feudalnej normowaþo szerszy zakres spraw niŇ w XIX i XX w. Byþy to sprawy:
-
cywilne i karne duchowieıstwa
-
dot. majĢtku koĻcielnego
-
maþŇeıskie osobowe
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
HISTORIA PRAWA SġDOWEGO
opracowanie na podstawie podrħcznika prof. E. Borkowskiej-Bagieıskiej
wydawnictwo LexisNexis
1
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
I.
ńRìDýA PRAWA
PRAWO STAROņYTNE
Egipt i Mezopotamia
Î brak spisanych przykþadw praw z okresu najdawniejszego. W Mezopotamii Î Kodeks
Hammurabiego (wyryty na bloku skalnym) skþadaþ siħ z 3 czħĻci: prolog, wþaĻciwe postanowienia i epilog.
WystħpujĢ m.in. prawa dot. niewolnikw, stosunkw rodzinnych (maþŇeıskich) oraz prawa karnego (oko za
oko).
StaroŇytny Izrael
Î zawarte w pierwszej czħĻci Starego Testamentu (piħcioksiĢg, objawiony przez Boga,
rozbudowana czħĻę dot. prawa rodzinnego, ale rwnieŇ prawo karne Î zemsta rodowa), pŅniej rwnieŇ tzw.
Talmud.
Antyczna Grecja
Î duŇy wkþad do teorii prawa publicznego, mniejsza precyzja terminologiczna (niŇ u Rzymian),
w sĢdach raczej retoryka niŇ argumenty prawne, po podbojach Aleksandra Wielkiego nowe prawo
hellenistyczne + orientalne (egipskie, syryjskie).
PRAWO FEUDALNE
ńrdþa tworzenia prawa:
wþadcy paıstw, wþaĻciciele dbr ziemskich i miast, samorzĢd miejski, parlamenty, sĢdy
(precedensy)
ńrdþa poznania prawa
: zbiory i spisy, ustawy, edykty, ordonanse krlw, konstytucje, kodeksy
Zbir prawa
Î spis przepisw i norm obowiĢzujĢcego prawa, rŇnych gaþħzi. Miaþo uþatwię jego stosowanie
(rwnieŇ: prawo ma osobowoĻę i jest zmienne). Jħzyk spisw kazuistyczny (przypadki), stĢd liczne luki w
prawie.
Kodeksy
oparte na rzymskim podziale na 3 czħĻci: osoby, rzeczy, sprawy.
Wsplne cechy prawa feudalnego:
1.
Partykularyzm stanowy Î 4 odmienne porzĢdki prawne (dla 4 stanw), szlachta Î ziemski, duchowieıstwo Î
kanoniczny, mieszczanie Î miejski, chþopi Î wiejski. Kolizje (gdy krzyŇowaþy siħ 2 stany) rozstrzygano na
korzyĻę stanu uprzywilejowanego.
2.
Partykularyzm geograficzny Î rŇne porzĢdki prawne na rŇnych terytoriach jednego paıstwa.
3.
Zasada osobowoĻci prawa Î stosowanie wobec jednostki, prawa plemienia z ktrego pochodziþa. Zasada
zastĢpiona zasadĢ terytorialnoĻci Î jednostka podlega prawu paıstwa na terenie ktrego dokonuje czynnoĻci
prawnych lub popeþnia przestħpstwo
4.
Brak jednolitoĻci Î liczne nurty tradycji rodzimych praw zwyczajowych, prawa rzymskiego, kanonicznego
5.
Istnienie praw szczeglnych Î dla okreĻlonych grup (np. prawo lenne, morskie, grnicze, prawo dla ņydw,
6.
WieloĻę nurtw Î prawo Ļwieckie oraz koĻcielne (katolickie), prawo kontynentalne oraz anglosaskie, prawo
rzymskie i rodzime zwyczajowe, a takŇe kanoniczne
7.
NierozrŇnianie prawa karnego od cywilnego Î pomieszanie kar typowych (dzisiaj) dla przestħpstw karnych
z wykroczeniami cywilnymi
8.
Elementy prywatne prawa i wymiaru sprawiedliwoĻci Î charakter áprywatnyÑ wystħpowaþ na etapie
tworzenia prawa (np. wysokoĻę kary ustalaþy strony a nie paıstwo)
9.
Zmiany prawa miaþy charakter ewolucyjny, miaþy teŇ miejsce dwie árewolucjeÑ Î w XII i XIII w. renesans
prawa rzymskiego w Italii i przenikanie do praw narodowych Europy (nowe pojħcia, systematyki, wsplne
wartoĻci). W XVIII w. wprowadzenie kodeksu jako nowego Ņrdþa poznania prawa (wielka akcja
kodyfikacji w Europie)
10.
Dwojaki charakter edukacji prawniczej Î uczono prawa rzymskiego i kanonicznego, a jednoczeĻnie
prowadzono tzw. praktykħ prawniczĢ (zdobywanie wiedzy przez praktyke administrowania i sĢdzenia)
11.
Sakralizacja i desakralizacja Î poczĢtkowo charakter sakralny (Prawo Hammurabiego, Stary Testament)
pŅniej dþugi proces desakralizacji (prawo rzymskie dzieli prawo na boskie i ludzkie)
Prawo zwyczajowe
Prawo zwyczajowe
Î najstarsze Ņrdþo prawa feudalnego, dominuje w Ļredniowieczu. Byþo niepewne,
niespisane, nieznane, maþo elastyczne, niewyczerpujĢce, niepeþne. Zjawisko spisywania prawa miaþo uþatwię
podejmowanie decyzji sĢdom (mnogoĻę praw zwyczajowych utrudniaþo prace). We wczesnym Ļredniowieczu
dokonywano pierwszych spisw prawa szczepowego (plemiennego, zbiory prawa zwyczajowego) na polecenie
wþadcw (wwczas miaþy charakter oficjalny), czasem rwnieŇ z inicjatywy prywatnej. Rzymianie nazywali je
leges barbarorum (prawami barbarzyıcw). Germanie (barbarzyıcy) przejħli od rzymian systematykħ
(dzielenie na normy i przepisy, ukþadanie w caþoĻę). Spisy takie dokonywano po þacinie. Odnoszono siħ do
2
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
wĢskich przypadkw (kazusw). Dwa okresy aktywnoĻci spisywania: wczesne Ļredniowiecze (V do VIII w.)
oraz od XIII do XIV w.
Przykþady zbiorw prawa zwyczajowego wczesnego Ļredniowiecza:
-
Codex Euricianus Î najstarszy (V w.) spis szczepowych praw germaıskich, uzupeþniany w VI i VII w. sporo
zapoŇyczeı rzymskich,
-
Edykt krla Ostrogotw Teodoryka Wielkiego Î (VI w.) þĢczyþ elementy prawa rzymskiego z prawem
zwyczajowym germaıskim, w sprawach nie unormowanych w edykcie, miaþo obowiĢzywaę germaıskie
prawo zwyczajowe
-
Lex Salica Î najwaŇniejszy spis germaıskiego prawa zwyczajowego, zebrano starych przepisw gþwnie
prawa karnego, podzielony na artykuþy, kazuistyka sformuþowaı (nie wyczerpywaþa katalogu moŇliwych
przestħpstw)
Impulsem do tworzenia zbiorw prawa byþ proces formowania stanw Î kaŇdy stan rzĢdziþ siħ innym prawem
publicznym i sĢdowym. WaŇne spisy w Niemczech: Zwierciadþo Saskie oraz Zwierciadþo Szwabskie z XII, XIII
w. We Francji ogromne rozdrobnienie prawa zwyczajowego (700 odmian, obszarw itd.). W XV w. zarzĢdzono
oficjalne spisywanie praw zwyczajowych, ktre zatwierdzię miaþ Parlament paryski. Efektem byþ np. spis prawa
zwyczajowego okrħgu paryskiego. Najstarsze Ņrdþo prawa sþowiaıskiego to zbir Ruska Prawda (z XI XII w.)
zawiera spis praw zwyczajowych ale rwnieŇ ustawodawstwo ksiĢŇĢt oraz opis praktyki sĢdowej. W Polsce
najstarszy spis to Ksiħga ElblĢska z XIII w. Natomiast najwiħkszym byþy Statuty Kazimierza Wielkiego wydane
osobno dla Wielkopolski i Maþopolski zawieraþy spisane prawa zwyczajowe, ustawy Kazimierza Wielkiego oraz
wyroki sĢdw. W Polsce prawo zwyczajowe miaþo waŇnĢ rolħ aŇ do XVIII w.
Prawo stanowione
Najstarszym Ņrdþem prawa stanowionego w feudalizmie byþo ustawodawstwo wþadcw frankoıskich.
Kapitularze wþadcw wydawano na podstawie tzw. bannus czyli prawa krla do stanowienia nakazw i
zakazw, dodawano je do germaıskich spisw prawa zwyczajowego.
DziaþalnoĻę ustawodawczĢ rozwijali rwnieŇ paıstewek anglosaskich (wczesne Ļredniowiecze) spisane w jħzyku
rodzimym, zawieraþy przepisy ustrojowe oraz normy prawa karnego.
Ustawodawstwo Fryderyka II (XIII w.) wprowadziþo pierwszy zbir ustaw skþadajĢcy siħ z aktw wþasnych i
poprzednikw, wprowadzaþy moc obowiĢzujĢcĢ prawa.
InnĢ formĢ ustaw Ļredniowiecznych byþy
przywileje
wþadcw nadawane jednostkom (immunitety) albo grupom.
W XIV w. w Anglii, Niemczech i Francji pojawiþy siħ ustawy sejmowe.
W pŅnym Ļredniowieczu ksztaþtowaþo siħ
prawo miejskie
, charakter stanowiony.
We Wþoszech powstaþy tzw. komuny, ktre wydawaþy tzw. statuty, czyli systematyczne zbiory prawa
miejskiego, normowaþy ustrj miasta, status mieszkaıcw, prawo karne, cywilne i procesowe. Pojawiþ siħ w nich
jħzyk (oprcz kazuistycznego) rwnieŇ abstrakcyjny. Cechowaþa je systematyka (podziaþ).
W miastach wytworzyþ siħ system filialny Î miasta-matki udzielaþy wzorw prawnych miastom-crkom
Najstarsze Ņrdþa prawa stanowionego to przywileje
, zwþaszcza liczne od XIII w. immunitety (przywileje
indywidualne), a takŇe statuty i edykty krlw. W dobie nowoŇytnej podstawowym Ņrdþem byþy konstytucje
sejmowe i lauda sejmikowe.
Litwa (w odrŇnieniu od Korony) dokonaþa kodyfikacji prawa Î trzy statuty litewskie.
W Polsce poczĢtek prac nad porzĢdkowaniem Ņrdeþ prawa (XVI w.) to Zbir ýaskiego Î dwie czħĻci: w
pierwszej przywileje, statuty, edykty, konstytucje, procesowe prawo zwyczajowe. W drugiej: Ņrdþa prawa
niemieckiego obowiĢzujĢcego w Polsce. Pierwsza czħĻę zostaþa uznana przez krla i obowiĢzywaþa jako
obowiĢzujĢce prawo. Zbir zostaþ wydany drukiem, uþatwiaþ podjħcie wþaĻciwych prac kodyfikacyjnych, byþ
jedynym Ņrdþem przepisw kodeksu prawa ziemskiego Î konstytucji sejmu z 1523 r. Formula Processus.
Formula zawieraþa teŇ formularze (wzory czynnoĻci i pism procesowych, stosowanych w procesie sĢdowym z
powdztwa prywatnego), byþa jedynym kodeksem obowiĢzujĢcego prawa procesowego w Polsce.
W XVI w. dziaþalnoĻę kodyfikacyjna rozszerza siħ Î wpþyw na to ma dostħpnoĻę druku, ale rwnieŇ
upowszechnienie obrotu pieniħŇnego, rwnieŇ miħdzynarodowego (potrzeba uregulowania obrotu
gospodarczego). Prawo spisane miaþo odzwierciedla jedynie istniejĢcy stan prawa zwyczajowego i oddawaę jego
treĻę (w Niemczech spisy i zbiory okreĻlano mianem ázwierciadþaÑ). W XVI i XVII w. spisy nie tylko
odzwierciedlaþy ale pojawiþ siħ ruch redagowania, korygowania, uzupeþniania prawa.
We Francji pojawiajĢ siħ krlewskie ordonanse Î spisane ustawy, ktre byþy czĢstkowymi kodyfikacjami,
zawieraþy usystematyzowane przepisy, regulowaþy caþy dziaþ albo jednĢ instytucje prawa cywilnego.
W Rzeszy Niemieckiej stanowione prawo sĢdowe rozwijaþo siħ sþabiej na poziomie oglnoniemieckim,
intensywniej w poszczeglnych krajach. NajwaŇniejsza Î Constitutio Criminalis Carolina (CCC).
3
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
W XVIII w., zwanym wiekiem kodyfikacji Î powszechna krytyka istniejĢcych stosunkw, instytucji i
autorytetw, a kodyfikacja oraz idea reform miaþy sþuŇyę naprawie i unowoczeĻnieniu paıstwa. Pojawiþa siħ
filozofia prawa natury, potrzeba likwidacji prawa feudalnego (przy zachowaniu monopolu szlacheckiego
wþasnoĻci ziemi i stanowoĻci prawa). W paıstwach oĻwieconego absolutyzmu (Austria, Prusy, Rosja)
uzasadnieniem kodyfikacji byþ silny ĻwiatopoglĢd prawniczy Î prawo jako instrumentem reform, moŇe zapewnię
szczeĻliwoĻę poddanych i dobre funkcjonowanie paıstwa. Pierwszym teoretykiem myĻli kodyfikacyjnej byþ
Jeremiasz Bentham Î sformuþowaþ wymogi kodeksu (zwiħzþoĻę, zupeþnoĻę, jasnoĻę, zrozumiaþoĻę), zwrciþ
uwagħ na systematyke kodeksw i oraz fakt, ze mogĢ zawieraę prawo dawne i nowe (tworzone z woli
prawodawcy).
Kodyfikacja w XVIII w. rozpoczħþa siħ w paıstwach niemieckich (gþwnie Bawaria, Austria i Prusy). W
Bawarii powstaþy 3 kodeksy: karny, procedury sĢdowej i cywilny. ZastĢpiono kazuistyczne sformuþowania
jħzykiem bardziej abstrakcyjnym. NajdonioĻlejsze Î Powszechne Prawo Krajowe dla Paıstw Pruskich
(Landrecht pruski) miaþ on m.in. umozliwię szybkie zespolenie ziem polskich zagarniħtych w II rozbiorze,
poprzez oderwanie od polskiej kultury prawnej. Byþ niezwykle obszerny (blisko 20 tys. paragrafw), przepisy
prawa cywilnego i karnego, oraz publicznego, miaþ elementy tradycji feudalnej (np. kazuistyczny charakter) oraz
elementy nowoczesne. Systematyka kodeksu Î przepisy dot. praw jednostki i przepisy dot. praw spoþecznych.
W Polsce (w dobie oĻwiecenia) - najwaŇniejsze inicjatywy kodyfikacyjne za Stanislawa Augusta. PoczĢtkowo
zebrano chronologicznie Ņrdþa polskiego prawa stanowionego (zwþaszcza konstytucje sejmowe) jako ksiħgi
praw. Uþatwiþo to pŅniejsze prace kodyfikacyjne. PierwszĢ inicjatywe podjĢþ Andrzej Zamoyski, ktremu
powierzono opracowanie kodeksu praw, w oparciu o prawa natury, miaþ zebraę i usystematyzowaę obowiĢzujĢce
prawa i wyeliminowaę sprzecznoĻci. Powoþano zespþ ktry zrealizowaþ polecenie sejmu, a opublikowany przez
Zamoyskiego projekt oparty na 3-czħĻciowej systematyce rzymskiej (osoby Î rzeczy Î sprawy) zawieraþ
przepisy o ustroju sĢdw i prawnosĢdowym statusie krla, urzħdnikw, mieszczan i chþopw, prawo i proces
cywilny, materialne i procesowe prawo karne. Projekt zostaþ odrzucony przez sejm po ataku prowincji
szlacheckiej.
Druga (bardziej nowoczesna) prba kodyfikacji w Polsce Î decyzja Sejmu Czteroletniego (tzw. Kodeks
Stanisþawa Augusta). Nie zostaþa ukoıczona (III rozbir Polski ale rwnieŇ odrħbnoĻę prawna Litwy i niechħę
do unifikacji prawa sĢdowego Rzeczpospolitej Obojga Narodw). Polecenie sejmu nakazywaþo nakazywaþo
opracowanie kodeksu obejmujĢcego tylko prawo sĢdowe (materialne i procesowe prawo cywilne i karne). Prace
prowadzono osobno dla Korony i Litwy, doprowadzono do etapu zaþoŇen, projektu systematyki.
Kodyfikacja w Polsce w dobie oĻwiecenia to: zbieranie istniejĢcych praw, oczyszczaniu ich ze sprzecznoĻci i
niejasnoĻci, systematyzowanie i usuwanie przepisw niezgodnych ze ásprawiedliwoĻciĢ naturalnĢÑ.
Prawo rzymskie
Prawo rzymskie tworzyþo:
-
ius civile Î prawo dla obywateli Rzymu
-
ius gentium Î prawo wsplne dla wszystkich mieszkaıcw imperium
-
ius honorarium Î pretorskie prawo urzħdnicze, dostosowujĢce ius civile do nowych warunkw (potrzeb)
W Bizancjum dokonano spisu wszystkich Ņrdeþ w 3 wielkich zbiorach:
-
Kodeks Î kilka tysiħcy ustaw cesarskich
-
Digesta Î zbir najobszerniejszy (50 ksiĢg) opinie najwybitniejszych prawnikw rzymskich (charakter
kazuistyczny i praktyczny)
-
Instytucje Î podrħcznik Gaiusa do nauki prawa rzymskiego
Zbiory te uzupeþniono Nowelami Î pŅniejsze ustawodawstwo.
Na wschodzie i poþudniu Europy Î sporzĢdzano w j.greckim wyciĢgu, streszczenia i przerbki kodyfikacji
justyniaıskiej. Na zachodzie Î prawo rzymskie byþo nadal stosowane wobec ludnoĻci romaıskiej, rwnieŇ
KoĻciþ stosowaþ je do tworzenia wþasnego prawa kanonicznego. Na terenach zachodnich cesarstwa (koniec V i
VI w.) rwnolegle ze spisami prawa zwyczajowego (leges barbarorum) zaczħþy powstawaę, na polecenie
wþadcw germaıskich, spisy prawa rzymskiego, dla potrzeb sĢdownictwa, nazywane leges Romanae
barbarorum. (np. Brewiarz krla Wizygotw z poczĢtku VI w.) Cechowaþ je wyŇszy poziom techniki
kodyfikacyjnej (niŇ w spisach praw zwyczajowych), m.in. wprowadzono uregulowanie tzw. luki prawnej zasadĢ
subsydiarnoĻci. WczesnoĻredniowiecznymi spisami prawa rzymskiego byþ teŇ
Lex Romana Burgundionum
Î
wczeĻniejszy od Brewiarza, elementy germaıskie.
Zetkniħcie kultury rzymskiej i greckiej spowodowaþo
wulgaryzacjħ prawa rzymskiego
Î uproszczenia,
zmniejszenie formalistyki. Prawo rzymskie byþo przedmiotem licznych badaı Î oĻrodki w Bolonii i Padwie.
WykþadajĢc prawo rodzime porwnywano je do rzymskiego, nauka prawa rzymskiego zdominowaþa
uniwersyteckĢ naukħ prawniczĢ aŇ do XVIII w. Szkoþa w Bolonii od koıca XI w. zaczħþa analizowaę nieznane
dotĢd Digesta justyniaıskie, dopisywali na marginesach notatki objaĻniajĢce, zwane
glosami
. Od XIV w. na
4
Materiaþ pochodzi z forum SSP na UAM. Opracowanie:
mapri
2007
uniwersytetach pojawili siħ
Komentatorzy
(korzystali z glosowanego prawa rzymskiego, zwyczajowego
wþoskiego, ustawodawstwa niemieckiego, prawa kanonicznego) modyfikowali oni instytucje i normy rzymskie i
dostosowywali do nowych warunkw (np. zrwnanie goþych umw i umw ubranych, niezaskarŇalnych z
zaskarŇalnymi) a takŇe tworzyli nowe konstrukcje (prawo spþek, prawo kolizyjne czy miħdzynarodowe
prywatne). Komentatorzy zamiast krtkiej glosy stosowali dþugie komentarze. Komentatorzy, podobnie jak
glosatorzy, cieszyli siħ autorytetem.
W I Rzeszy czerpano ze wzorw prawa rzymskiego, zapoŇyczano rzymskie pojħcia, definicje, abstrakcyjne
konstrukcje, modyfikowano je, rozwijano (przez glosarw i komentatorw) i przejmowano w praktyce sĢdowej.
Przyczyny
recepcji
(przejħcia) prawa rzymskiego byþy dwie: teoretyczna i praktyczna (Rzesza jako kontynuator
Cesarstwa, prawo rzymskie pomagaþo w unifikowaniu partykularyzmu geograficznego, a takŇe w
funkcjonowaniu rozwijajĢcego siħ paıstwa). NajwczeĻniejszy sposb recepcji polegaþ na jego
rozpowszechnieniu w
dydaktyce uniwersyteckiej
. Dokonali tego najwczeĻniej duchowni wyksztaþceni we
Wþoszech Î w sĢdach koĻcielnych stosowali oprcz prawa kanonicznego rwnieŇ prawo rzymskie. RwnieŇ SĢd
Kameralny Rzeszy stosowaþ posiþkowo prawo rzymskie obok prawa miejscowego. Uniwersytety niemieckie
wydawaþy (dla sĢdw)
opinie prawne
, w sprawach skomplikowanych, ktre byþy wiĢŇĢce dla sĢdw. Prywatne
prawo rzymskie (rozwiniħte przez komentatorw) uzyskaþo
moc posiþkowĢ
w stosunku do praw lokalnych.
Recepcja teoretyczna poprzedzaþa praktycznĢ, przygotowaþa grunt dla praktycznej realizacji, prawo rzymskie
przenikaþo do praktyki wypierajĢc rodzime rozwiĢzania (np. proces rzymski wyparþ gorszy proces prawa
niemieckiego). Skutki ujemne recepcji w Niemczech: zanik potrzebne instytucje prawa rodzimego (np. ksiħgi
gruntowe), i przerwa w jego naturalnej ewolucji.
We Francji dominowaþo podejĻcie naukowe (a nie praktyczne) podejĻcie do prawa rzymskiego. Nigdy nie doszþo
do recepcji prawa rzymskiego.
W Polsce prawo rzymskiego nie wywarþo wiħkszego wpþywu na prawo sĢdowe, w feudalizmie oraz
Ļredniowieczu. Byþo podstawowym przedmiotem studiw (oprcz prawa kanonicznego) w Akademii
Krakowskiej. Brak recepcji prywatnego prawa rzymskiego (jak w Niemczech), szlachta widziaþa w nim
zwiħkszenie wþadzy krla. Mimo to liczne instytucje funkcjonowaþy w prawie polskim, zwþaszcza miejskim i
ziemskim. Wystħpowaþo: kategoria wþasnoĻci podzielonej, dziedziczenie testamentowe, konstrukcja osoby
prawnej, instytucje prawa zobowiĢzaı, a takŇe systematyka przepisw. ýaciıskie nazewnictwo wystħpowaþo w
jħzyku prawnym i prawniczym. EdukacyjnĢ rolħ prawa rzymskiego wyraŇaþ np. tytuþ ádoktora obojga prawÑ
(prawa rzymskiego i kanonicznego) ktry uzyskiwali absolwenci polskich uczelni.
Oddziaþywanie prawa rzymskiego w epoce feudalnej:
-
obszary nieprzerwanej tradycji stosowania prawa rzymskiego (Wþochy, poþudniowa Francja, wschodnia
Hiszpania i Portugalia)
-
obszary bardzo silnego wpþywu prawa rzymskiego (Niemcy, Austria, Holandia)
-
obszary ograniczonego wpþywu prawa rzymskiego (pþnocna Francja i Niemcy, Polska, Wħgry, Szkocja,
Rosja, kraje baþkaıskie)
-
brak wpþywu prawa rzymskiego: Anglia i Irlandia
Prawo kanoniczne i inne prawa wyznaı
Prawo kanoniczne
to system przepisw i norm stanowionych przez koĻciþ Katolicki, niezaleŇnie od przedmiotu
i treĻci ich regulacji. NaleŇy je odrŇnię od prawa koĻcielnego i wyznaniowego.
Prawo koĻcielne
to przepisy
dotyczĢce koĻcioþw bez wzglħdu na podmiot je stanowiĢcy (np. podatki dla koĻcioþw). Obejmuje zatem
zarwno prawo kanoniczne jak i prawo tworzone przez Ļwieckich.
Prawo wyznaniowe
to prawo regulujĢce
status prawny koĻcioþw i wyznaı, stanowione przez uprawnione organy paıstwa.
Prawo kanoniczne dzieli siħ na pochodzĢce od Boga i pochodzĢce od ludzi. PochodzĢce od Boga, prawo
objawione Î pierwszym Ņrdþem jest Pismo Ļw. (Stary i Nowy Testament), pisma ojcw KoĻcioþa (apostoþw i
ich uczniw), oraz doktorw koĻcioþa (np. Ļw. Tomasz z Akwinu). Charakter prawa powszechnego miaþo
ustawodawstwo papieŇy oraz postanowienia soborw i synodw. Do XI w. brak jednego powszechnego prawa
kanonicznego, zbiory istniejĢce miaþy charakter regionalny. Reforma koĻcioþa (koniec XI w.) papieŇa Grzegorza
VII zapoczĢtkowaþa proces tworzenia jednolitego prawa kanonicznego. W XII w. Gracjan zebraþ rŇne Ņrdþa,
usunĢþ sprzecznoĻci przepisw, usystematyzowaþ je dzielĢc na 4 dziaþy: sħdzia, sĢd, duchowieıstwo,
maþŇeıstwo. Okres kanonistyki epoki feudalnej moŇna podzielię na: okres dekretystw i okres dekretalistw
(aktywnoĻę prawodawcza papieŇy).
Prawo kanoniczne epoki feudalnej normowaþo szerszy zakres spraw niŇ w XIX i XX w. Byþy to sprawy:
-
cywilne i karne duchowieıstwa
-
dot. majĢtku koĻcielnego
-
maþŇeıskie osobowe
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]