HISTORIA SZTUKI ANTYCZNEJ (GRECJA),
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
HISTORIA SZTUKI ANTYCZNEJ
GRECJA
1.
Akropolis Ate
ı
ska
•
Poło
Ň
ona 157 m. n.p.m. zamieszkiwana nieprzerwanie od V
tysi
Ģ
clecia p.n.e., od VIII wieku staje si
ħ
centrum religijnym
Aten; w 480 roku podczas najazdu perskiego budowle zostaj
Ģ
zniszczone – po podpisaniu pokoju z Persj
Ģ
Perykles nadzoruje
jej odbudow
ħ
.
•
Partenon – najwi
ħ
ksza budowla Aten po
Ļ
wi
ħ
cona Atenie,
budowana w latach 447 – 438, za jej twórców uwa
Ň
ani s
Ģ
Iktinos
i Kallikrates.
ĺ
wi
Ģ
tynia pod ka
Ň
dym wzgl
ħ
dem oryginalna i
odbiegaj
Ģ
ca od przyj
ħ
tych schematów; zbudowana z marmuru
pentelickiego, podstaw
Ģ
jej planu była koncepcja pos
Ģ
gu Ateny
Partenon projektu Fidiasza. Szersza ni
Ň
inne dotychczasowe
Ļ
wi
Ģ
tynie doryckie; krepidoma posiadała wysokie stopnie, przed
wej
Ļ
ciem uło
Ň
ono bloki po
Ļ
rednie, tworz
Ģ
ce schody;
wprowadzono krzywizny stylobatu
Ļ
wi
Ģ
tyni. Na stylobacie 70 ×
30 m.
Ļ
wi
Ģ
tynia z cell
Ģ
otoczon
Ģ
kolumnad
Ģ
8 × 17 kolumn.
Wewn
Ģ
trz znajdował si
ħ
podwójny prostylom z płytkim
pronaosem i opistodomosem. Ni
Ň
sze kolumny przed antami – na
ich głowicach architraw z fryzem jo
ı
skim ci
Ģ
głym nad nim
obiegaj
Ģ
cy cell
ħ
dookoła (fryz panatenajski). Sekos podzielony
był na cell
ħ
i tyln
Ģ
sal
ħ
zachodni
Ģ
– cella była hekotompedonem,
kolumny wewn
ħ
trzne dzieliły j
Ģ
na trzy nawy, w szerszej umieszczono pos
Ģ
g Ateny Partenon, kolumnady
boczne poł
Ģ
czone były w tylnej cz
ħĻ
ci poprzecznym rz
ħ
dem kolumn. Tylna sala zachodnia była wielkim,
prawie kwadratowym pomieszczeniem, oddzielonym całkowicie od celli, po
Ļ
rodku znajdowały si
ħ
cztery
kolumny jo
ı
skie (był to najprawdopodobniej skarbiec). Dekoracj
ħ
rze
Ņ
biarsk
Ģ
Partenonu stanowiły
płaskorze
Ņ
bione metopy doryckiego fryzu tryglifowo-metopowego, reliefy fryzu jo
ı
skiego i rze
Ņ
by
przyczółkowe, wszystkie projektu Fidiasza. Metopy zewn
ħ
trznego fryzu tryglifowo-metopowego – relief
wypukły bardzo, przedstawiały w fasadzie wschodniej, nad wej
Ļ
ciem, gigantomachi
ħ
, od zachodu
amazonomachi
ħ
, od północy zdobycie Troi, od południa centauromachi
ħ
. Fryz na
Ļ
cianach celli o płaskim
reliefie przedstawiał procesj
ħ
panatenajsk
Ģ
, przyczółki za
Ļ
, (które s
Ģ
szczytowym osi
Ģ
gni
ħ
ciem sztuki
greckiej w rozwi
Ģ
zywaniu problemu kompozycji wpisanej w trójk
Ģ
tne pole tympanonu) ukazuj
Ģ
– wschodni
narodziny Ateny, zachodni spór Ateny z Posejdonem.
•
Propyleje
– monumentalna brama wej
Ļ
ciowa na Akropolis, wg projektu Mnesiklesa. Budowla wzniesiona w
porz
Ģ
dku doryckim nie ma dekoracji rze
Ņ
biarskiej. Zbudowana z marmuru pentelickiego, składała si
ħ
z
głównego korpusu na osi wschód – zachód oraz dwóch skrzydeł, północnego i południowego; główn
Ģ
cz
ħĻę
stanowiła prostok
Ģ
tna brama podzielona na portyk wschodni i zachodni, wewn
ħ
trzna
Ļ
ciana poprzeczna
miała pi
ħę
przej
Ļę
– główne, szerokie, dla wozów i w
ħŇ
sze dla ludzi, dost
ħ
pne przez schody. Portyk
zachodni był gł
ħ
bszy, wewn
Ģ
trz posiadał dwa rz
ħ
dy kolumn jo
ı
skich – architraw nad nimi równie
Ň
jo
ı
ski.
Oba skrzydła Propylejów otwarte były portykami w stron
ħ
Ļ
wi
ħ
tej drogi. Skrzydło północne to Pinakoteka –
mała salka, gdzie znajdowały si
ħ
obrazy słynnych malarzy. Mniejsze skrzydło południowe to pomieszczenie
otwarte od zachodu ku
Ļ
wi
Ģ
tyni Ateny Nike.
•
ĺ
wi
Ģ
tynia Ateny Nike
– budowana wg projektu Kallikratesa na przełomie 425/424 r. p.n.e. jest niewielkim
jo
ı
skim tetrastylosem amfiprostylosem z marmuru pentelickiego. Nad architrawem znajdował si
ħ
fryz
jo
ı
ski ci
Ģ
gły, płaskorze
Ņ
biony, obiegaj
Ģ
cy budowl
ħ
dookoła (sceny bitewne – wojna z Persami, Plateje oraz
zgromadzenie przygl
Ģ
daj
Ģ
cych si
ħ
bogów). Wokół
Ļ
wi
Ģ
tyni biegła marmurowa balustrada ozdobiona
płaskorze
Ņ
bami.
•
Erechtejon
– budowla sakralna wzniesiona w latach 421 – 406 p.n.e. wg projektu Mnesiklesa. Była to
Ļ
wi
Ģ
tynia jo
ı
ska z marmuru pentelickiego stoj
Ģ
ca równolegle do Partenonu; cz
ħĻę
wschodni
Ģ
budowli
stanowi heksastylom prostylom z frontonem, znajdował si
ħ
tu ołtarz Zeusa Hypatosa, ołtarz Posejdona i
Erechteusa, ołtarz Herosa Butesa, Hefajstosa oraz trony kapłanów. Zachodnia cz
ħĻę
była głównym
sanktuarium, do którego wiódł ozdobny portyk północny, w głównej celli
po
Ļ
wi
ħ
conej Atenie Polias, w osobnym adytonie znajdował si
ħ
ksoanon –
drewniany pos
Ģ
g Ateny Polias; był tu tak
Ň
e adyton mieszcz
Ģ
cy grób
Erechteusa i
Ļ
wi
ħ
tego w
ħŇ
a. W celli Ateny znajdowały si
ħ
tak
Ň
e:
Prostomiajon – słone morze i znak od uderzenia trójz
ħ
bem, drewniany
pos
Ģ
g Hermesa, br
Ģ
zowa lampa w kształcie palmy oraz zdobycze z wojny z
Persami. St
Ģ
d prowadziło wyj
Ļ
cie do okr
ħ
gu Pandrosos. Portyk północny
stanowiła kolumnada zło
Ň
ona z 6 jo
ı
skich kolumn d
Ņ
wigaj
Ģ
cych dach z
belkowaniem – jego szczególna ozdobno
Ļę
sugeruje, ze był on głównym
wej
Ļ
ciem do sanktuarium. Od strony południowej znajdował si
ħ
Ganek Kor
– usytuowany naprzeciw Partenonu zamiast kolumn miał pos
Ģ
gi sze
Ļ
ciu kor
– pos
Ģ
gi o wysoko
Ļ
ci 2,3 m. maj
Ģ
na głowach kapitele z echinusami i
abakusami o lekko wkl
ħ
słym profilu. Belkowanie Ganku Kor jest azjatycko-
jo
ı
skie z z
ħ
bnikiem, bez fryzu ci
Ģ
głego.
2.
Najwa
Ň
niejsze stanowiska archeologiczne Attyki.
3.
Korynt – Nemea – Epidauros
•
Korynt
– miasto nazywane wcze
Ļ
niej Efora, pocz
Ģ
tki osadnictwa na jego terenie si
ħ
gaj
Ģ
epoki neolitu,
potem była to osada kultury myke
ı
skiej. Od VIII wieku Korynt rozrasta si
ħ
– zakładanie zamorskich kolonii
(np. Syrakuzy). Zniszczony w 146 r. p.n.e. przez Rzymian odbudowany przez nich w roku 44 p.n.e.
ĺ
wi
Ģ
tynia dorycka z połowy VI wieku po
Ļ
wi
ħ
cona Apollinowi – dorycki peripteros 6 × 15; wewn
Ģ
trz
posiadała cell
ħ
(podzielon
Ģ
na trzy nawy z pronaosem oraz kwadratowe pomieszczenie poł
Ģ
czone z
opistodomosem. W okresie rzymskim – pozostało
Ļ
ci Forum (65 × 165 m., od północy portyki ze sklepami,
w centrum Rostra, zachodnia cz
ħĻę
– kilka niewielkich
Ļ
wi
Ģ
ty
ı
, monumentalna brama z drog
Ģ
prowadz
Ģ
c
Ģ
do portu Lechajon),
ń
ródło Pejrene (Fontanna), odeon (z I w. n.e. – teatr wybudowany przez Greków i
przebudowany przez Rzymian). Korynt poło
Ň
ony był u stóp Akrokoryntu (
Ļ
lady cytadeli, okres klasyczny i
hellenistyczny). Znajdowała si
ħ
tam
Ļ
wi
Ģ
tynia Afrodyty z V wieku p.n.e., niewielki teatr, gimnazjon oraz
sanktuarium Dionizosa.
•
Nemea
–
Ļ
lady z epoki br
Ģ
zu; znajdowało si
ħ
tu sanktuarium
dedykowane Zeusowi, gdzie odbywały si
ħ
igrzyska
panhelle
ı
skie.
ĺ
wi
Ģ
tynia Zeusa – wzniesiona mi
ħ
dzy 340 a
320 rokiem p.n.e. była doryckim peripterosem (6 × 12
kolumn), posiada poszerzony pteron przed pronaosem, brak
opistodomosu, wewn
Ģ
trz celli ustawiono korynck
Ģ
kolumnad
ħ
, za ni
Ģ
na ni
Ň
szym poziomie znajdowała si
ħ
krypta (wyrocznia). Na wschodzie od
Ļ
wi
Ģ
tyni – ołtarz, na
południu skarbce. Ponadto znajdowały si
ħ
tu hotele dla
przyjezdnych, stadion na igrzyska nemejskie oraz palestra
do
ę
wicze
ı
•
Epidauros
– miasto w Argolidzie; teatr z IV/V wieku p.n.e.,
poligonalny mur na akropolu. Ponadto dwa sanktuaria –
Apollina (osada z okresu
Ļ
rodkowego br
Ģ
zu, na szczycie pozostało
Ļ
ci sanktuarium z epoki br
Ģ
zu – 1500-
1200 p.n.e., pocz
Ģ
tki kultu Apollina w IV wieku p.n.e. a
Ň
do II wieku n.e., odnaleziono fragmenty doryckiej
Ļ
wi
Ģ
tyni z okresu klasycznego, ołtarz po
Ļ
wi
ħ
cony Muzom, przytułek
dla pielgrzymów, tzw. Enkoimeterion, w okresie rzymskim równie
Ň
ła
Ņ
nie, fontanny) oraz Asklepiosa (si
ħ
gaj
Ģ
ce IV w. p.n.e., zachowały
si
ħ
budowle z tego okresu, dorycka
Ļ
wi
Ģ
tynia Asklepiosa z 375-370
p.n.e. – niewielka budowla, dorycki peripteros 6 × 11, posiadała
gł
ħ
boki pronaos, wewn
Ģ
trz celli najprawdopodobniej nie było
kolumnady, nie miała równie
Ň
opistodomosu, bogato dekorowana
rze
Ņ
bami – w przyczółkach ukazano sceny bitewne, upadek Troi i
Amazonomachi
ħ
, w tym sanktuarium tak
Ň
e tolos z 360-330 p.n.e., w
którym na zewn
Ģ
trz zastowowano porz
Ģ
dek dorycki, wewn
Ģ
trz –
koryncki, w metopach znajdowały si
ħ
płaskorze
Ņ
bione fiale w
kształcie rozet, bogato zdobiony gzyms koronuj
Ģ
cy, w
Ļ
rodku 14 kolumn korynckich, podłoga – romby i
trójk
Ģ
ty w kolorze czarnym i białym, pod
Ļ
wi
Ģ
tyni
Ģ
skomplikowany system korytarzy – miejsce składania
ofiar lub grobowiec Asklepiosa). Na wschodzie stał teatr przeznaczony dla 14 tysi
ħ
cy widzów.
4.
Sanktuarium w Delfach.
•
Delfy poło
Ň
one s
Ģ
w Fokidzie na południowym stoku Parnasu, na wysoko
Ļ
ci ok. 600 m n.p.m., najwi
ħ
ksz
Ģ
rol
ħ
odgrywały w okresie archaicznym i w V wieku p.n.e. (
Ļ
wi
ħ
te wojny osłabiły sanktuarium); w 297 r.
p.n.e. prze
Ň
yły atak Gallów, pó
Ņ
niej zostały obrabowane przez Sull
ħ
.
Administrowane były przez
amfiktioni
ħ
delfick
Ģ
.
•
Okr
ħ
g Apollina – w kształcie trapezu, otoczony murem ju
Ň
w VI wieku p.n.e. – wej
Ļ
cie od południowego
wschodu, bez bramy –
Ļ
wi
ħ
ta droga (wybrukowana dopiero w czasach rzymskich) wiła si
ħ
i ł
Ģ
czyła terasy
prowadz
Ģ
c do
Ļ
wi
Ģ
tyni boga i od wschodu do ołtarza.
•
ĺ
wi
Ģ
tynia Apollona – dorycki peripteros (5 × 15 kolumn) poło
Ň
ony na wysokim terasie w
Ļ
rodkowej cz
ħĻ
ci
temenosu, dominował nad całym okr
ħ
giem.
ĺ
wi
Ģ
tynia, która spłon
ħ
ła w 548 p.n.e. została odbudowana w
latach 525-505 p.n.e. Prawdopodobnie na ko
ı
cu naosu znajdował si
ħ
adyton, 1,2 m poni
Ň
ej posadzki,
miejsce wró
Ň
enia Pytii, tu tak
Ň
e omfalos – mityczny p
ħ
pek
Ļ
wiata.
•
Po obu stronach drogi liczne pomniki, wota, skarbce – 23 skarbce (budowle rozrzucone po całym
sanktuarium, najstarszy pono
ę
Koryntyjczyków; jo
ı
ski skarbiec z Sytno; Ate
ı
czyków – templum in antis,
metopy z pracami Heraklesa i inskrypcjami), portyk Ate
ı
czyków (478 r. p.n.e.) – na cze
Ļę
pogromu Persów,
obok kolumna ze Sfinksem Naksyjczyków oraz ołtarz ufundowany przez Jonów z Chios.
•
Powy
Ň
ej
Ļ
wi
Ģ
tyni znajdował si
ħ
mały teatr, w którym przede wszystkim odbywały si
ħ
agony muzyczne.
•
Na skraju sanktuarium stał budynek z V wieku p.n.e., czyli tzw. Lesche Knidyjczyków (było to co
Ļ
na
kształt współczesnego klubu, miejsce sympozjonów).
•
Okr
ħ
g Ateny Pronaja (Marmaria) – tak
Ň
e tu skarbce (np. Massalii), tolos z IV wieku p.n.e. wykonany z
marmuru petnelickiego (jest to najstarszy znany okr
Ģ
gły peripteros), posiadał 20 kolumn doryckich z
zewn
Ģ
trz, wewn
Ģ
trz przy
Ļ
cianach 10 półkolumn korynckich, miał dwa fryzy doryckie (nad peristaz
Ģ
oraz
na
Ļ
cianach celli – amazonomachia i centauromachi
ħ
), smukłe kolumny nadawały budowli wyj
Ģ
tkow
Ģ
lekko
Ļę
.
5.
Sanktuarium w Olimpii.
•
Sanktuarium Zeusa Olimpijskiego – okr
ħ
g zwany
Altis
stanowił
Ļ
wi
ħ
ty gaj oliwny otoczony z dwóch stron
murem, z trzeciej portykiem, od północy przylegał do wzgórza Kronosa. Znajdowały si
ħ
tu: Pelopejon –
grób legendarnego Pelopsa, mogiła w kształcie kopca o du
Ň
ej (33 m)
Ļ
rednicy z wczesnego okresu
archaicznego;
Ļ
wi
Ģ
tynia Hery – pos
Ģ
g kultowy bogini wykonany technik
Ģ
akrolitu (grupa kultowa) –
muzeum cennych darów; skarbce – na terasie wznosz
Ģ
cej si
ħ
3 m. wy
Ň
ej od Altis (skarbce m.in. Sykionu,
Syrakuzy, Epidauros, Sybaris, Megary) z VI wieku; tak
Ň
e z VI w. p.n.e. prytanejon oraz buleuterion (poza
obr
ħ
bem Altis); z 1 poł. V w. p.n.e. Olimpiejon –
Ļ
wi
Ģ
tynia Zeusa (modelowy przykład porz
Ģ
dku
doryckiego, budowana w latach 470-456 p.n.e., dorycki peripteros 6 × 13 kolumn z wej
Ļ
ciem na stylobat po
rampie od wschodu
Ļ
wi
Ģ
tyni, podzielony na trzy nawy dwukondygnacyjn
Ģ
kolumnad
Ģ
wewn
ħ
trzn
Ģ
, rze
Ņ
by
w obu przyczółkach i metopy reliefowe przedstawiaj
Ģ
ce prace Heraklesa usytuowano w pronaosie i
opistodomosie ponad kolumnami
in antis
, nad szczytem wschodnim znajdował si
ħ
pos
Ģ
g Nike, belkowanie
zdobiło 21 złotych tarcz Lucjusza Mummiusza, w
Ļ
rodku słynny pos
Ģ
g Zeusa Olimpijskiego dłuta Fidiasza);
z IV w. p.n.e. portyk nimfy Echo, Metron –
Ļ
wi
Ģ
tynia Matki Bogów, Filipejon; gmachy administracji
sanktuarium – ołtarz Zeusa, prytanejon; na zachód od murów – palestra, ogromny gimnazjon oraz hotel z IV
w. p.n.e., tzw. Leonidajon, mi
ħ
dzy palestr
Ģ
a Leonidajonem – mieszkania kapłanów (Theokleon, IV w.
p.n.e.), dalej na zachodzie warsztat Fidiasza; na wschodzie – stadion poza Altis, poł
Ģ
czony z nim w I w. n.e.
kryptoportykiem; równolegle do stadionu – hipodrom. Sanktuarium zdobiły liczne pomniki wotywne i
pos
Ģ
gi zwyci
ħ
zców igrzysk.
•
W VI wieku n.e. trz
ħ
sienie ziemi zniszczyło całe sanktuarium, zniszczenie zostało pogł
ħ
bione licznymi
wylewami rzek.
6.
Efez – Milet – Didyma.
•
Efez
– poło
Ň
ony u uj
Ļ
cia rzeki Kajtros, pierwsze osady ju
Ň
we wczesnym br
Ģ
zie (2 poł. III tys. p.n.e.),
istniała tu tak
Ň
e osada w okresie myke
ı
skim, Efez antyczny zało
Ň
ony został przez Jonów, znajdował si
ħ
pó
Ņ
niej pod panowaniem króla Krezusa, nast
ħ
pnie Persów, przył
Ģ
czył si
ħ
do I Zwi
Ģ
zku Morskiego, podczas
wojny peloponeskiej walczy po stronie Sparty, pó
Ņ
niej znów pod panowaniem Persów, potem Aleksandra
Wielkiego, w ko
ı
cu Rzymian.
Najwi
ħ
ksz
Ģ
jego ozdob
Ģ
było sanktuarium Artemidy (
Ļ
wi
Ģ
tynia wzniesiona
ok. 560 r. p.n.e. była jo
ı
skim dipterosem z białego marmuru, miała gł
ħ
boki pronaos i płytki opistodomos, i
prawdopodobnie hypetraln
Ģ
, tzn. pozbawion
Ģ
dachu cell
ħ
, dolne partie kolumn były płaskorze
Ņ
bione,
posiadała reliefowy fryz o tematyce walk mitologicznych – ten
budynek został zniszczony przez po
Ň
ar w 356 r. p.n.e., szybko
jednak odbudowano
Ļ
wi
Ģ
tyni
ħ
– nowy Artemizjon, dzieło
Dejnokratesa był du
Ň
ym jo
ı
skim dipterosem z rze
Ņ
bami na
kolumnach, oraz rze
Ņ
bion
Ģ
fasad
Ģ
zachodni
Ģ
w przyczółku).
Odkryto fragmenty murów obronnych, ulice efeskie były
brukowane, wzdłu
Ň
nich wzniesiono portyki. Znajdowała si
ħ
tu
tak
Ň
e
Ļ
wi
Ģ
tynia Hadriana, Augusta i Domicjana, znaleziono
fragmenty biblioteki Cestiusza. W okresie Nerona
przebudowano teatr. Poza tym znajduj
Ģ
si
ħ
te
Ň
: kolumny
czterech Ewangelistów, Droga Arkadyjska, tzw. Agora Handlowa z budynkami u
Ň
yteczno
Ļ
ci publicznej,
monumentalna brama mi
ħ
dzy Agor
Ģ
a bibliotek
Ģ
(z inskrypcj
Ģ
upami
ħ
tniaj
Ģ
c
Ģ
m.in. Augusta), tzw. Ulica
Kuretów (kapłanów sanktuarium).
•
Milet
–
zasiedlony wcze
Ļ
nie (ok. III tysi
Ģ
clecia p.n.e.); znaleziono fragmenty murów obronnych i domów z
okresu myke
ı
skiego. Milet antyczny zało
Ň
ył Neleus, syn króla Aten w XI – X w. p.n.e., w połowie VI w
p.n.e. znalazł si
ħ
pod panowaniem Krezusa, potem Persów, w 494 r.
p.n.e. próba oswobodzenia si
ħ
spod ich władzy doprowadza do
cz
ħĻ
ciowego zniszczenia miasta; w 474 r. p.n.e. przyst
ħ
puje do I Zwi
Ģ
zku
Morskiego, w czasie wojny peloponeskiej walczy po stronie Sparty,
pó
Ņ
niej ponowne panowanie Persów a
Ň
do 334 p.n.e., gdy miasto zostaje
wyzwolone przez Aleksandra Wielkiego, od 133 p.n.e. władz
ħ
w Milecie
przejmuj
Ģ
Rzymianie. Z pozostało
Ļ
ci okresu myke
ı
skiego i helle
ı
skiego
nale
Ň
y wymieni
ę
:
Ļ
wi
Ģ
tyni
ħ
Ateny, sanktuarium Apollina, Serapeum
(
Ļ
wi
Ģ
tyni
ħ
Serapisa), dwie agory, stadion z gimnazjonem, buleuterion z II
w. p.n.e., teatr z IV w., za panowania Rzymian jeszcze termy (przy agorze zbudowane za Klaudiusza oraz
Termy Faustyny,
Ň
ony Marka Aureliusza), znaleziono szcz
Ģ
tki pomnika Ateny (za zwyci
ħ
stwo pod Akcjum
lub mo
Ň
e dla Pompejusza za rozprawienie si
ħ
z piratami).
•
Didyma
– miasto pło
Ň
one ok. 20 km od Miletu poł
Ģ
czone z nim drog
Ģ
procesyjn
Ģ
znane jest przede
wszystkim przez sanktuarium Apollina. Pocz
Ģ
tki kultu Apollina i Artemidy si
ħ
gaj
Ģ
tu VII w. p.n.e.,
pozostało
Ļ
ci sanktuarium z wyroczni
Ģ
– 600 r. p.n.e. W 540 r. p.n.e.
Ļ
wi
Ģ
tynia została przebudowana – był
to ogromny jo
ı
ski dipteros z gł
ħ
bokim pronaosem i hypetraln
Ģ
cell
Ģ
; w tylnej cz
ħĻ
ci sekosu zbudowano
kaplic
ħ
na planie
templum in antis
chroni
Ģ
c
Ģ
pos
Ģ
g kultowy. Gdy została zniszczona podczas najazdu
Persów, ok. 300 p.n.e. rozpocz
ħ
to wnoszenie nowej
Ļ
wi
Ģ
tyni – była to jedna z najwi
ħ
kszych
Ļ
wi
Ģ
ty
ı
greckich, składała si
ħ
z gł
ħ
bokiego pronaosu z du
ŇĢ
liczb
Ģ
kolumn,
poprzecznej sali zwanej naosem z dwiema kolumnami korynckimi, trzeci
Ģ
cz
ħĻę
stanowił sekos bez dachu okre
Ļ
lany w inskrypcjach jako adyton –
otoczony był murem, na którym stały pilastry korynckie, mi
ħ
dzy ich
kapitelami umieszczono fryz z gryfami. W
Ļ
cianie wschodniej sali
poprzecznej znajdowała si
ħ
pot
ħŇ
na bryła architektoniczna
Ļ
wi
ħ
tej bramy
(tzw. „bramy objawie
ı
” – w niej kapłanie oznajmiali słowa wyroczni
Apollina). Przed adytonem – ołtarz wybudowany wokół popiołów ofiar spalonych bogu. Na południu od
sanktuarium wznosił si
ħ
okr
ħ
g Artemidy z 600 p.n.e. Wzdłu
Ň
drogi mi
ħ
dzy Didyme a Miletem ustawione
były figury sfinksów, królów, Branchidów (kapłanów Apollina) z VI w. p.n.e.
7.
Cytadele myke
ı
skie.
8.
Pałace minojskie.
•
Pałace na Krecie w okresie pó
Ņ
nominojskim w Knossos, Malii, Fajstos, Zakros; cechy pałaców: centralny
dziedziniec, po stronie zachodniej drugi dziedziniec; budowle teatralne w ich obr
ħ
bie, pomieszczenia
kultowe (przyległe do dziedzi
ı
ca centralnego), magazyny (przyległe do dziedzi
ı
ca zachodniego).
•
Knossos – kulures (silosy na zbo
Ň
e) na dziedzi
ı
cu zachodnim, wej
Ļ
cie od strony północnej (przez du
ŇĢ
sal
ħ
hipostylow
Ģ
) i południowej (przez du
Ň
e propyleje); pomieszczenia kultowe – Sala Tronowa; pozostało
Ļ
ci
magazynów; po wschodniej stronie pomieszczenia mieszkalne, Megaron Króla i Królowej (prawdopodobnie
były jednak na wy
Ň
szych kondygnacjach); nad sal
Ģ
hypostylow
Ģ
prawdopodobnie jadalnia; po stronie
północnej kuchnie, pomieszczenia gospodarcze; baseny lustralne; klatki schodowe; Hol Podwójnego
Topora; Polityron – wielkie drzwi (odgradzały uczestnicz
Ģ
cych w jakich
Ļ
obrz
ħ
dach od króla i kapłanów);
Sanktuarium Delfinum – Megaron Królowej; w północno zachodniej cz
ħĻ
ci droga królewska w kierunku
miasta; domy, wille wokół pałacu.
•
Malia – od strony zachodniej równie
Ň
s
Ģ
megarony; ołtarz na dziedzi
ı
cu; cz
ħĻę
zachodnia – loggia (tu
odbywały si
ħ
obrz
ħ
dy); kulures.
•
Fajstos – nad Dolin
Ģ
Messary; kulures; teatr; propyleje; megarony z pitosami; północna strona – rezydencje
władców, Megaron Króla i Megaron Królowej; polityron; basen lustralny.
9.
Kultura cykladzka.
•
Trwała ok. 3000-1050 r. p.n.e., dzieli si
ħ
na trzy okresy: wczesny,
Ļ
redni i pó
Ņ
ny.
•
Okres wczesny (ok. 3000-2000 p.n.e.)
– stanowi
Ģ
go cztery kultury:
a)
Kultura Grotta – Pelos
– Grotta znajduje si
ħ
na wyspie Naksos, osady niewielkie poło
Ň
one nad
brzegiem morza, w pobli
Ň
u osad znajdywane s
Ģ
małe cmentarzyska w pobli
Ň
u osad – pochówki w
grobie skrzynkowym (pochówek w pozycji skurczonej na prawym boku); znaleziona ceramika
grubo
Ļ
cienna ciemnego koloru, dekorowana rytym ornamentem; st
Ģ
d pochodz
Ģ
równie
Ň
marmurowe
idole cykladzkie znajdowane w grobowcach oraz tzw. idole wiolinowe – w kształcie instrumentu
wiolinowego figurki przedstawiaj
Ģ
ce plastycznie posta
ę
ludzk
Ģ
; posta
ę
kurosa z wypustkami w miejscu
ramion i niemodulowanej twarzy, jednak inne posiadaj
Ģ
plastiras
, czyli modelowanie twarzy, cz
ħĻ
ci
ciała, wyró
Ň
ników płci, znajdowano te figurki w grobach, tanie, je
Ļ
li chodzi o wyrób (marmur,
drewno);
b)
Kultura Keros – Syros
– Keros na wyspie Syros, rozwój stamt
Ģ
d nast
Ģ
pił na wyspy Melos, Keos;
charakteryzuj
Ģ
j
Ģ
starannie budowane domy, rozrastaj
Ģ
ce si
ħ
cmentarzyska (grobowce skrzynkowe);
ceramika – dekoracje ciemnym kolorem na jasnym tle, wzory geometryczne; pojawiaj
Ģ
si
ħ
tu nowe
typy naczy
ı
– sosjeta, tzw. kernosy (naczynia składaj
Ģ
ce si
ħ
z kilku innych); na cmentarzysku
Chalandrin znaleziono obrobione figurki cykladzkie (figurki czarowników, my
Ļ
liwych, flecistów,
wznosz
Ģ
cych toast) i zło
Ň
one grupy figurek;
c)
Kultura Kastri
– zauwa
Ň
alne silne wpływy z Anatolii; niewielka ilo
Ļę
osad obronnych; naczynia
dwuuszne oraz okr
Ģ
głe dzbanki z wydłu
Ň
onym wylewem; charakterystyczny zanik marmurowych idoli
cykladzkich; drobna plastyka figuralna (np. małe zwierz
Ģ
tka)
d)
Kultura Phylakopi
– ceramika: ornament ryby, ciemny kolor na jasnym tle
•
Okres
Ļ
rodkowocykladzki (ok. 2000-1600 p.n.e.)
– wpływy z Krety; w
Ļ
ród ceramiki – naczynia ze
stylizowanymi elementami morskimi, ro
Ļ
linnymi, zwierz
ħ
cymi (tzw. Postument Rybaków – na cylindrze
naczynia m
ħŇ
czy
Ņ
ni nios
Ģ
cy ryby); osady: Phylakopi na Melos (prostok
Ģ
tna siatka ulic, prostok
Ģ
tne domy,
pocz
Ģ
tkowe wpływ Krety, potem Myken, freski przedstawiaj
Ģ
lataj
Ģ
ce ryby),
Dama z Phylakopi
– figurka
kobiety z gliny; Ajairini na Keos – rozwój miasta w okresie
Ļ
rodkowo i pó
Ņ
nocykladzkim, zdobyte przez
Myke
ı
czyków, budowle zinterpretowane jako
Ļ
wi
Ģ
tynie z ołtarzem przed ni
Ģ
, figurki kobiet z gliny na
drewnianym szkielecie w typie minojskim;
•
Okres pó
Ņ
nocykladzki (ok. 1600-1550 p.n.e.)
– Akrotori na Santorynie – pozostało
Ļ
ci miasta z przełomu
Ļ
rodkowo i pó
Ņ
nocykladzkiego, ulica Delchirów, domy nazywane ksesie (wille), mieszka
ı
cy Akrotori
uciekli przed wybuchem wulkanu; domy na Santorynie słynne z fresków, od których cz
ħ
sto brały nazwy
(np. Dom Dam), fresk przedstawiaj
Ģ
cy rybaka, kapłank
ħ
, ryby morskie, krajobrazy z jakimi
Ļ
miastami,
małpy; ceramika – dekorowane motywami zwierz
ħ
cymi, morskimi, ł
Ģ
czonymi z elementami z Krety; na
oknach domów ustawiano doniczki.
10.
Kultura minojska.
•
Trwała ok. 3000-1100 p.n.e., dzieli si
ħ
na okresy: wczesno,
Ļ
rodkowo i pó
Ņ
nominojski (wg zmian w
ceramice) oraz na przedpałacowy, starszy pałacowy, młodszy pałacowy i postpałacowy (wg zmian w
kulturze społecznej)
•
Okres wczesnominojski (ok. 3000-2000 p.n.e.)
– stanowisko Mochios; ceramika Pyrgos (kielichy z ciemnej
gliny z jasnymi barwami dekoracji) oraz Agios Onuprios (ciemne barwy na jasnym tle) i styl Lebena (na
ciemnym tle jasne dekoracje); rozbudowane osady: Vasiliki (Dom Czerwony, Dom Zachodni, w ceramice
styl płomienisty), Pygros (Dom Wiejski, styl koumasa w ceramice – kształt
Ň
yrafy); wytwarzane figurki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
HISTORIA SZTUKI ANTYCZNEJ
GRECJA
1.
Akropolis Ate
ı
ska
•
Poło
Ň
ona 157 m. n.p.m. zamieszkiwana nieprzerwanie od V
tysi
Ģ
clecia p.n.e., od VIII wieku staje si
ħ
centrum religijnym
Aten; w 480 roku podczas najazdu perskiego budowle zostaj
Ģ
zniszczone – po podpisaniu pokoju z Persj
Ģ
Perykles nadzoruje
jej odbudow
ħ
.
•
Partenon – najwi
ħ
ksza budowla Aten po
Ļ
wi
ħ
cona Atenie,
budowana w latach 447 – 438, za jej twórców uwa
Ň
ani s
Ģ
Iktinos
i Kallikrates.
ĺ
wi
Ģ
tynia pod ka
Ň
dym wzgl
ħ
dem oryginalna i
odbiegaj
Ģ
ca od przyj
ħ
tych schematów; zbudowana z marmuru
pentelickiego, podstaw
Ģ
jej planu była koncepcja pos
Ģ
gu Ateny
Partenon projektu Fidiasza. Szersza ni
Ň
inne dotychczasowe
Ļ
wi
Ģ
tynie doryckie; krepidoma posiadała wysokie stopnie, przed
wej
Ļ
ciem uło
Ň
ono bloki po
Ļ
rednie, tworz
Ģ
ce schody;
wprowadzono krzywizny stylobatu
Ļ
wi
Ģ
tyni. Na stylobacie 70 ×
30 m.
Ļ
wi
Ģ
tynia z cell
Ģ
otoczon
Ģ
kolumnad
Ģ
8 × 17 kolumn.
Wewn
Ģ
trz znajdował si
ħ
podwójny prostylom z płytkim
pronaosem i opistodomosem. Ni
Ň
sze kolumny przed antami – na
ich głowicach architraw z fryzem jo
ı
skim ci
Ģ
głym nad nim
obiegaj
Ģ
cy cell
ħ
dookoła (fryz panatenajski). Sekos podzielony
był na cell
ħ
i tyln
Ģ
sal
ħ
zachodni
Ģ
– cella była hekotompedonem,
kolumny wewn
ħ
trzne dzieliły j
Ģ
na trzy nawy, w szerszej umieszczono pos
Ģ
g Ateny Partenon, kolumnady
boczne poł
Ģ
czone były w tylnej cz
ħĻ
ci poprzecznym rz
ħ
dem kolumn. Tylna sala zachodnia była wielkim,
prawie kwadratowym pomieszczeniem, oddzielonym całkowicie od celli, po
Ļ
rodku znajdowały si
ħ
cztery
kolumny jo
ı
skie (był to najprawdopodobniej skarbiec). Dekoracj
ħ
rze
Ņ
biarsk
Ģ
Partenonu stanowiły
płaskorze
Ņ
bione metopy doryckiego fryzu tryglifowo-metopowego, reliefy fryzu jo
ı
skiego i rze
Ņ
by
przyczółkowe, wszystkie projektu Fidiasza. Metopy zewn
ħ
trznego fryzu tryglifowo-metopowego – relief
wypukły bardzo, przedstawiały w fasadzie wschodniej, nad wej
Ļ
ciem, gigantomachi
ħ
, od zachodu
amazonomachi
ħ
, od północy zdobycie Troi, od południa centauromachi
ħ
. Fryz na
Ļ
cianach celli o płaskim
reliefie przedstawiał procesj
ħ
panatenajsk
Ģ
, przyczółki za
Ļ
, (które s
Ģ
szczytowym osi
Ģ
gni
ħ
ciem sztuki
greckiej w rozwi
Ģ
zywaniu problemu kompozycji wpisanej w trójk
Ģ
tne pole tympanonu) ukazuj
Ģ
– wschodni
narodziny Ateny, zachodni spór Ateny z Posejdonem.
•
Propyleje
– monumentalna brama wej
Ļ
ciowa na Akropolis, wg projektu Mnesiklesa. Budowla wzniesiona w
porz
Ģ
dku doryckim nie ma dekoracji rze
Ņ
biarskiej. Zbudowana z marmuru pentelickiego, składała si
ħ
z
głównego korpusu na osi wschód – zachód oraz dwóch skrzydeł, północnego i południowego; główn
Ģ
cz
ħĻę
stanowiła prostok
Ģ
tna brama podzielona na portyk wschodni i zachodni, wewn
ħ
trzna
Ļ
ciana poprzeczna
miała pi
ħę
przej
Ļę
– główne, szerokie, dla wozów i w
ħŇ
sze dla ludzi, dost
ħ
pne przez schody. Portyk
zachodni był gł
ħ
bszy, wewn
Ģ
trz posiadał dwa rz
ħ
dy kolumn jo
ı
skich – architraw nad nimi równie
Ň
jo
ı
ski.
Oba skrzydła Propylejów otwarte były portykami w stron
ħ
Ļ
wi
ħ
tej drogi. Skrzydło północne to Pinakoteka –
mała salka, gdzie znajdowały si
ħ
obrazy słynnych malarzy. Mniejsze skrzydło południowe to pomieszczenie
otwarte od zachodu ku
Ļ
wi
Ģ
tyni Ateny Nike.
•
ĺ
wi
Ģ
tynia Ateny Nike
– budowana wg projektu Kallikratesa na przełomie 425/424 r. p.n.e. jest niewielkim
jo
ı
skim tetrastylosem amfiprostylosem z marmuru pentelickiego. Nad architrawem znajdował si
ħ
fryz
jo
ı
ski ci
Ģ
gły, płaskorze
Ņ
biony, obiegaj
Ģ
cy budowl
ħ
dookoła (sceny bitewne – wojna z Persami, Plateje oraz
zgromadzenie przygl
Ģ
daj
Ģ
cych si
ħ
bogów). Wokół
Ļ
wi
Ģ
tyni biegła marmurowa balustrada ozdobiona
płaskorze
Ņ
bami.
•
Erechtejon
– budowla sakralna wzniesiona w latach 421 – 406 p.n.e. wg projektu Mnesiklesa. Była to
Ļ
wi
Ģ
tynia jo
ı
ska z marmuru pentelickiego stoj
Ģ
ca równolegle do Partenonu; cz
ħĻę
wschodni
Ģ
budowli
stanowi heksastylom prostylom z frontonem, znajdował si
ħ
tu ołtarz Zeusa Hypatosa, ołtarz Posejdona i
Erechteusa, ołtarz Herosa Butesa, Hefajstosa oraz trony kapłanów. Zachodnia cz
ħĻę
była głównym
sanktuarium, do którego wiódł ozdobny portyk północny, w głównej celli
po
Ļ
wi
ħ
conej Atenie Polias, w osobnym adytonie znajdował si
ħ
ksoanon –
drewniany pos
Ģ
g Ateny Polias; był tu tak
Ň
e adyton mieszcz
Ģ
cy grób
Erechteusa i
Ļ
wi
ħ
tego w
ħŇ
a. W celli Ateny znajdowały si
ħ
tak
Ň
e:
Prostomiajon – słone morze i znak od uderzenia trójz
ħ
bem, drewniany
pos
Ģ
g Hermesa, br
Ģ
zowa lampa w kształcie palmy oraz zdobycze z wojny z
Persami. St
Ģ
d prowadziło wyj
Ļ
cie do okr
ħ
gu Pandrosos. Portyk północny
stanowiła kolumnada zło
Ň
ona z 6 jo
ı
skich kolumn d
Ņ
wigaj
Ģ
cych dach z
belkowaniem – jego szczególna ozdobno
Ļę
sugeruje, ze był on głównym
wej
Ļ
ciem do sanktuarium. Od strony południowej znajdował si
ħ
Ganek Kor
– usytuowany naprzeciw Partenonu zamiast kolumn miał pos
Ģ
gi sze
Ļ
ciu kor
– pos
Ģ
gi o wysoko
Ļ
ci 2,3 m. maj
Ģ
na głowach kapitele z echinusami i
abakusami o lekko wkl
ħ
słym profilu. Belkowanie Ganku Kor jest azjatycko-
jo
ı
skie z z
ħ
bnikiem, bez fryzu ci
Ģ
głego.
2.
Najwa
Ň
niejsze stanowiska archeologiczne Attyki.
3.
Korynt – Nemea – Epidauros
•
Korynt
– miasto nazywane wcze
Ļ
niej Efora, pocz
Ģ
tki osadnictwa na jego terenie si
ħ
gaj
Ģ
epoki neolitu,
potem była to osada kultury myke
ı
skiej. Od VIII wieku Korynt rozrasta si
ħ
– zakładanie zamorskich kolonii
(np. Syrakuzy). Zniszczony w 146 r. p.n.e. przez Rzymian odbudowany przez nich w roku 44 p.n.e.
ĺ
wi
Ģ
tynia dorycka z połowy VI wieku po
Ļ
wi
ħ
cona Apollinowi – dorycki peripteros 6 × 15; wewn
Ģ
trz
posiadała cell
ħ
(podzielon
Ģ
na trzy nawy z pronaosem oraz kwadratowe pomieszczenie poł
Ģ
czone z
opistodomosem. W okresie rzymskim – pozostało
Ļ
ci Forum (65 × 165 m., od północy portyki ze sklepami,
w centrum Rostra, zachodnia cz
ħĻę
– kilka niewielkich
Ļ
wi
Ģ
ty
ı
, monumentalna brama z drog
Ģ
prowadz
Ģ
c
Ģ
do portu Lechajon),
ń
ródło Pejrene (Fontanna), odeon (z I w. n.e. – teatr wybudowany przez Greków i
przebudowany przez Rzymian). Korynt poło
Ň
ony był u stóp Akrokoryntu (
Ļ
lady cytadeli, okres klasyczny i
hellenistyczny). Znajdowała si
ħ
tam
Ļ
wi
Ģ
tynia Afrodyty z V wieku p.n.e., niewielki teatr, gimnazjon oraz
sanktuarium Dionizosa.
•
Nemea
–
Ļ
lady z epoki br
Ģ
zu; znajdowało si
ħ
tu sanktuarium
dedykowane Zeusowi, gdzie odbywały si
ħ
igrzyska
panhelle
ı
skie.
ĺ
wi
Ģ
tynia Zeusa – wzniesiona mi
ħ
dzy 340 a
320 rokiem p.n.e. była doryckim peripterosem (6 × 12
kolumn), posiada poszerzony pteron przed pronaosem, brak
opistodomosu, wewn
Ģ
trz celli ustawiono korynck
Ģ
kolumnad
ħ
, za ni
Ģ
na ni
Ň
szym poziomie znajdowała si
ħ
krypta (wyrocznia). Na wschodzie od
Ļ
wi
Ģ
tyni – ołtarz, na
południu skarbce. Ponadto znajdowały si
ħ
tu hotele dla
przyjezdnych, stadion na igrzyska nemejskie oraz palestra
do
ę
wicze
ı
•
Epidauros
– miasto w Argolidzie; teatr z IV/V wieku p.n.e.,
poligonalny mur na akropolu. Ponadto dwa sanktuaria –
Apollina (osada z okresu
Ļ
rodkowego br
Ģ
zu, na szczycie pozostało
Ļ
ci sanktuarium z epoki br
Ģ
zu – 1500-
1200 p.n.e., pocz
Ģ
tki kultu Apollina w IV wieku p.n.e. a
Ň
do II wieku n.e., odnaleziono fragmenty doryckiej
Ļ
wi
Ģ
tyni z okresu klasycznego, ołtarz po
Ļ
wi
ħ
cony Muzom, przytułek
dla pielgrzymów, tzw. Enkoimeterion, w okresie rzymskim równie
Ň
ła
Ņ
nie, fontanny) oraz Asklepiosa (si
ħ
gaj
Ģ
ce IV w. p.n.e., zachowały
si
ħ
budowle z tego okresu, dorycka
Ļ
wi
Ģ
tynia Asklepiosa z 375-370
p.n.e. – niewielka budowla, dorycki peripteros 6 × 11, posiadała
gł
ħ
boki pronaos, wewn
Ģ
trz celli najprawdopodobniej nie było
kolumnady, nie miała równie
Ň
opistodomosu, bogato dekorowana
rze
Ņ
bami – w przyczółkach ukazano sceny bitewne, upadek Troi i
Amazonomachi
ħ
, w tym sanktuarium tak
Ň
e tolos z 360-330 p.n.e., w
którym na zewn
Ģ
trz zastowowano porz
Ģ
dek dorycki, wewn
Ģ
trz –
koryncki, w metopach znajdowały si
ħ
płaskorze
Ņ
bione fiale w
kształcie rozet, bogato zdobiony gzyms koronuj
Ģ
cy, w
Ļ
rodku 14 kolumn korynckich, podłoga – romby i
trójk
Ģ
ty w kolorze czarnym i białym, pod
Ļ
wi
Ģ
tyni
Ģ
skomplikowany system korytarzy – miejsce składania
ofiar lub grobowiec Asklepiosa). Na wschodzie stał teatr przeznaczony dla 14 tysi
ħ
cy widzów.
4.
Sanktuarium w Delfach.
•
Delfy poło
Ň
one s
Ģ
w Fokidzie na południowym stoku Parnasu, na wysoko
Ļ
ci ok. 600 m n.p.m., najwi
ħ
ksz
Ģ
rol
ħ
odgrywały w okresie archaicznym i w V wieku p.n.e. (
Ļ
wi
ħ
te wojny osłabiły sanktuarium); w 297 r.
p.n.e. prze
Ň
yły atak Gallów, pó
Ņ
niej zostały obrabowane przez Sull
ħ
.
Administrowane były przez
amfiktioni
ħ
delfick
Ģ
.
•
Okr
ħ
g Apollina – w kształcie trapezu, otoczony murem ju
Ň
w VI wieku p.n.e. – wej
Ļ
cie od południowego
wschodu, bez bramy –
Ļ
wi
ħ
ta droga (wybrukowana dopiero w czasach rzymskich) wiła si
ħ
i ł
Ģ
czyła terasy
prowadz
Ģ
c do
Ļ
wi
Ģ
tyni boga i od wschodu do ołtarza.
•
ĺ
wi
Ģ
tynia Apollona – dorycki peripteros (5 × 15 kolumn) poło
Ň
ony na wysokim terasie w
Ļ
rodkowej cz
ħĻ
ci
temenosu, dominował nad całym okr
ħ
giem.
ĺ
wi
Ģ
tynia, która spłon
ħ
ła w 548 p.n.e. została odbudowana w
latach 525-505 p.n.e. Prawdopodobnie na ko
ı
cu naosu znajdował si
ħ
adyton, 1,2 m poni
Ň
ej posadzki,
miejsce wró
Ň
enia Pytii, tu tak
Ň
e omfalos – mityczny p
ħ
pek
Ļ
wiata.
•
Po obu stronach drogi liczne pomniki, wota, skarbce – 23 skarbce (budowle rozrzucone po całym
sanktuarium, najstarszy pono
ę
Koryntyjczyków; jo
ı
ski skarbiec z Sytno; Ate
ı
czyków – templum in antis,
metopy z pracami Heraklesa i inskrypcjami), portyk Ate
ı
czyków (478 r. p.n.e.) – na cze
Ļę
pogromu Persów,
obok kolumna ze Sfinksem Naksyjczyków oraz ołtarz ufundowany przez Jonów z Chios.
•
Powy
Ň
ej
Ļ
wi
Ģ
tyni znajdował si
ħ
mały teatr, w którym przede wszystkim odbywały si
ħ
agony muzyczne.
•
Na skraju sanktuarium stał budynek z V wieku p.n.e., czyli tzw. Lesche Knidyjczyków (było to co
Ļ
na
kształt współczesnego klubu, miejsce sympozjonów).
•
Okr
ħ
g Ateny Pronaja (Marmaria) – tak
Ň
e tu skarbce (np. Massalii), tolos z IV wieku p.n.e. wykonany z
marmuru petnelickiego (jest to najstarszy znany okr
Ģ
gły peripteros), posiadał 20 kolumn doryckich z
zewn
Ģ
trz, wewn
Ģ
trz przy
Ļ
cianach 10 półkolumn korynckich, miał dwa fryzy doryckie (nad peristaz
Ģ
oraz
na
Ļ
cianach celli – amazonomachia i centauromachi
ħ
), smukłe kolumny nadawały budowli wyj
Ģ
tkow
Ģ
lekko
Ļę
.
5.
Sanktuarium w Olimpii.
•
Sanktuarium Zeusa Olimpijskiego – okr
ħ
g zwany
Altis
stanowił
Ļ
wi
ħ
ty gaj oliwny otoczony z dwóch stron
murem, z trzeciej portykiem, od północy przylegał do wzgórza Kronosa. Znajdowały si
ħ
tu: Pelopejon –
grób legendarnego Pelopsa, mogiła w kształcie kopca o du
Ň
ej (33 m)
Ļ
rednicy z wczesnego okresu
archaicznego;
Ļ
wi
Ģ
tynia Hery – pos
Ģ
g kultowy bogini wykonany technik
Ģ
akrolitu (grupa kultowa) –
muzeum cennych darów; skarbce – na terasie wznosz
Ģ
cej si
ħ
3 m. wy
Ň
ej od Altis (skarbce m.in. Sykionu,
Syrakuzy, Epidauros, Sybaris, Megary) z VI wieku; tak
Ň
e z VI w. p.n.e. prytanejon oraz buleuterion (poza
obr
ħ
bem Altis); z 1 poł. V w. p.n.e. Olimpiejon –
Ļ
wi
Ģ
tynia Zeusa (modelowy przykład porz
Ģ
dku
doryckiego, budowana w latach 470-456 p.n.e., dorycki peripteros 6 × 13 kolumn z wej
Ļ
ciem na stylobat po
rampie od wschodu
Ļ
wi
Ģ
tyni, podzielony na trzy nawy dwukondygnacyjn
Ģ
kolumnad
Ģ
wewn
ħ
trzn
Ģ
, rze
Ņ
by
w obu przyczółkach i metopy reliefowe przedstawiaj
Ģ
ce prace Heraklesa usytuowano w pronaosie i
opistodomosie ponad kolumnami
in antis
, nad szczytem wschodnim znajdował si
ħ
pos
Ģ
g Nike, belkowanie
zdobiło 21 złotych tarcz Lucjusza Mummiusza, w
Ļ
rodku słynny pos
Ģ
g Zeusa Olimpijskiego dłuta Fidiasza);
z IV w. p.n.e. portyk nimfy Echo, Metron –
Ļ
wi
Ģ
tynia Matki Bogów, Filipejon; gmachy administracji
sanktuarium – ołtarz Zeusa, prytanejon; na zachód od murów – palestra, ogromny gimnazjon oraz hotel z IV
w. p.n.e., tzw. Leonidajon, mi
ħ
dzy palestr
Ģ
a Leonidajonem – mieszkania kapłanów (Theokleon, IV w.
p.n.e.), dalej na zachodzie warsztat Fidiasza; na wschodzie – stadion poza Altis, poł
Ģ
czony z nim w I w. n.e.
kryptoportykiem; równolegle do stadionu – hipodrom. Sanktuarium zdobiły liczne pomniki wotywne i
pos
Ģ
gi zwyci
ħ
zców igrzysk.
•
W VI wieku n.e. trz
ħ
sienie ziemi zniszczyło całe sanktuarium, zniszczenie zostało pogł
ħ
bione licznymi
wylewami rzek.
6.
Efez – Milet – Didyma.
•
Efez
– poło
Ň
ony u uj
Ļ
cia rzeki Kajtros, pierwsze osady ju
Ň
we wczesnym br
Ģ
zie (2 poł. III tys. p.n.e.),
istniała tu tak
Ň
e osada w okresie myke
ı
skim, Efez antyczny zało
Ň
ony został przez Jonów, znajdował si
ħ
pó
Ņ
niej pod panowaniem króla Krezusa, nast
ħ
pnie Persów, przył
Ģ
czył si
ħ
do I Zwi
Ģ
zku Morskiego, podczas
wojny peloponeskiej walczy po stronie Sparty, pó
Ņ
niej znów pod panowaniem Persów, potem Aleksandra
Wielkiego, w ko
ı
cu Rzymian.
Najwi
ħ
ksz
Ģ
jego ozdob
Ģ
było sanktuarium Artemidy (
Ļ
wi
Ģ
tynia wzniesiona
ok. 560 r. p.n.e. była jo
ı
skim dipterosem z białego marmuru, miała gł
ħ
boki pronaos i płytki opistodomos, i
prawdopodobnie hypetraln
Ģ
, tzn. pozbawion
Ģ
dachu cell
ħ
, dolne partie kolumn były płaskorze
Ņ
bione,
posiadała reliefowy fryz o tematyce walk mitologicznych – ten
budynek został zniszczony przez po
Ň
ar w 356 r. p.n.e., szybko
jednak odbudowano
Ļ
wi
Ģ
tyni
ħ
– nowy Artemizjon, dzieło
Dejnokratesa był du
Ň
ym jo
ı
skim dipterosem z rze
Ņ
bami na
kolumnach, oraz rze
Ņ
bion
Ģ
fasad
Ģ
zachodni
Ģ
w przyczółku).
Odkryto fragmenty murów obronnych, ulice efeskie były
brukowane, wzdłu
Ň
nich wzniesiono portyki. Znajdowała si
ħ
tu
tak
Ň
e
Ļ
wi
Ģ
tynia Hadriana, Augusta i Domicjana, znaleziono
fragmenty biblioteki Cestiusza. W okresie Nerona
przebudowano teatr. Poza tym znajduj
Ģ
si
ħ
te
Ň
: kolumny
czterech Ewangelistów, Droga Arkadyjska, tzw. Agora Handlowa z budynkami u
Ň
yteczno
Ļ
ci publicznej,
monumentalna brama mi
ħ
dzy Agor
Ģ
a bibliotek
Ģ
(z inskrypcj
Ģ
upami
ħ
tniaj
Ģ
c
Ģ
m.in. Augusta), tzw. Ulica
Kuretów (kapłanów sanktuarium).
•
Milet
–
zasiedlony wcze
Ļ
nie (ok. III tysi
Ģ
clecia p.n.e.); znaleziono fragmenty murów obronnych i domów z
okresu myke
ı
skiego. Milet antyczny zało
Ň
ył Neleus, syn króla Aten w XI – X w. p.n.e., w połowie VI w
p.n.e. znalazł si
ħ
pod panowaniem Krezusa, potem Persów, w 494 r.
p.n.e. próba oswobodzenia si
ħ
spod ich władzy doprowadza do
cz
ħĻ
ciowego zniszczenia miasta; w 474 r. p.n.e. przyst
ħ
puje do I Zwi
Ģ
zku
Morskiego, w czasie wojny peloponeskiej walczy po stronie Sparty,
pó
Ņ
niej ponowne panowanie Persów a
Ň
do 334 p.n.e., gdy miasto zostaje
wyzwolone przez Aleksandra Wielkiego, od 133 p.n.e. władz
ħ
w Milecie
przejmuj
Ģ
Rzymianie. Z pozostało
Ļ
ci okresu myke
ı
skiego i helle
ı
skiego
nale
Ň
y wymieni
ę
:
Ļ
wi
Ģ
tyni
ħ
Ateny, sanktuarium Apollina, Serapeum
(
Ļ
wi
Ģ
tyni
ħ
Serapisa), dwie agory, stadion z gimnazjonem, buleuterion z II
w. p.n.e., teatr z IV w., za panowania Rzymian jeszcze termy (przy agorze zbudowane za Klaudiusza oraz
Termy Faustyny,
Ň
ony Marka Aureliusza), znaleziono szcz
Ģ
tki pomnika Ateny (za zwyci
ħ
stwo pod Akcjum
lub mo
Ň
e dla Pompejusza za rozprawienie si
ħ
z piratami).
•
Didyma
– miasto pło
Ň
one ok. 20 km od Miletu poł
Ģ
czone z nim drog
Ģ
procesyjn
Ģ
znane jest przede
wszystkim przez sanktuarium Apollina. Pocz
Ģ
tki kultu Apollina i Artemidy si
ħ
gaj
Ģ
tu VII w. p.n.e.,
pozostało
Ļ
ci sanktuarium z wyroczni
Ģ
– 600 r. p.n.e. W 540 r. p.n.e.
Ļ
wi
Ģ
tynia została przebudowana – był
to ogromny jo
ı
ski dipteros z gł
ħ
bokim pronaosem i hypetraln
Ģ
cell
Ģ
; w tylnej cz
ħĻ
ci sekosu zbudowano
kaplic
ħ
na planie
templum in antis
chroni
Ģ
c
Ģ
pos
Ģ
g kultowy. Gdy została zniszczona podczas najazdu
Persów, ok. 300 p.n.e. rozpocz
ħ
to wnoszenie nowej
Ļ
wi
Ģ
tyni – była to jedna z najwi
ħ
kszych
Ļ
wi
Ģ
ty
ı
greckich, składała si
ħ
z gł
ħ
bokiego pronaosu z du
ŇĢ
liczb
Ģ
kolumn,
poprzecznej sali zwanej naosem z dwiema kolumnami korynckimi, trzeci
Ģ
cz
ħĻę
stanowił sekos bez dachu okre
Ļ
lany w inskrypcjach jako adyton –
otoczony był murem, na którym stały pilastry korynckie, mi
ħ
dzy ich
kapitelami umieszczono fryz z gryfami. W
Ļ
cianie wschodniej sali
poprzecznej znajdowała si
ħ
pot
ħŇ
na bryła architektoniczna
Ļ
wi
ħ
tej bramy
(tzw. „bramy objawie
ı
” – w niej kapłanie oznajmiali słowa wyroczni
Apollina). Przed adytonem – ołtarz wybudowany wokół popiołów ofiar spalonych bogu. Na południu od
sanktuarium wznosił si
ħ
okr
ħ
g Artemidy z 600 p.n.e. Wzdłu
Ň
drogi mi
ħ
dzy Didyme a Miletem ustawione
były figury sfinksów, królów, Branchidów (kapłanów Apollina) z VI w. p.n.e.
7.
Cytadele myke
ı
skie.
8.
Pałace minojskie.
•
Pałace na Krecie w okresie pó
Ņ
nominojskim w Knossos, Malii, Fajstos, Zakros; cechy pałaców: centralny
dziedziniec, po stronie zachodniej drugi dziedziniec; budowle teatralne w ich obr
ħ
bie, pomieszczenia
kultowe (przyległe do dziedzi
ı
ca centralnego), magazyny (przyległe do dziedzi
ı
ca zachodniego).
•
Knossos – kulures (silosy na zbo
Ň
e) na dziedzi
ı
cu zachodnim, wej
Ļ
cie od strony północnej (przez du
ŇĢ
sal
ħ
hipostylow
Ģ
) i południowej (przez du
Ň
e propyleje); pomieszczenia kultowe – Sala Tronowa; pozostało
Ļ
ci
magazynów; po wschodniej stronie pomieszczenia mieszkalne, Megaron Króla i Królowej (prawdopodobnie
były jednak na wy
Ň
szych kondygnacjach); nad sal
Ģ
hypostylow
Ģ
prawdopodobnie jadalnia; po stronie
północnej kuchnie, pomieszczenia gospodarcze; baseny lustralne; klatki schodowe; Hol Podwójnego
Topora; Polityron – wielkie drzwi (odgradzały uczestnicz
Ģ
cych w jakich
Ļ
obrz
ħ
dach od króla i kapłanów);
Sanktuarium Delfinum – Megaron Królowej; w północno zachodniej cz
ħĻ
ci droga królewska w kierunku
miasta; domy, wille wokół pałacu.
•
Malia – od strony zachodniej równie
Ň
s
Ģ
megarony; ołtarz na dziedzi
ı
cu; cz
ħĻę
zachodnia – loggia (tu
odbywały si
ħ
obrz
ħ
dy); kulures.
•
Fajstos – nad Dolin
Ģ
Messary; kulures; teatr; propyleje; megarony z pitosami; północna strona – rezydencje
władców, Megaron Króla i Megaron Królowej; polityron; basen lustralny.
9.
Kultura cykladzka.
•
Trwała ok. 3000-1050 r. p.n.e., dzieli si
ħ
na trzy okresy: wczesny,
Ļ
redni i pó
Ņ
ny.
•
Okres wczesny (ok. 3000-2000 p.n.e.)
– stanowi
Ģ
go cztery kultury:
a)
Kultura Grotta – Pelos
– Grotta znajduje si
ħ
na wyspie Naksos, osady niewielkie poło
Ň
one nad
brzegiem morza, w pobli
Ň
u osad znajdywane s
Ģ
małe cmentarzyska w pobli
Ň
u osad – pochówki w
grobie skrzynkowym (pochówek w pozycji skurczonej na prawym boku); znaleziona ceramika
grubo
Ļ
cienna ciemnego koloru, dekorowana rytym ornamentem; st
Ģ
d pochodz
Ģ
równie
Ň
marmurowe
idole cykladzkie znajdowane w grobowcach oraz tzw. idole wiolinowe – w kształcie instrumentu
wiolinowego figurki przedstawiaj
Ģ
ce plastycznie posta
ę
ludzk
Ģ
; posta
ę
kurosa z wypustkami w miejscu
ramion i niemodulowanej twarzy, jednak inne posiadaj
Ģ
plastiras
, czyli modelowanie twarzy, cz
ħĻ
ci
ciała, wyró
Ň
ników płci, znajdowano te figurki w grobach, tanie, je
Ļ
li chodzi o wyrób (marmur,
drewno);
b)
Kultura Keros – Syros
– Keros na wyspie Syros, rozwój stamt
Ģ
d nast
Ģ
pił na wyspy Melos, Keos;
charakteryzuj
Ģ
j
Ģ
starannie budowane domy, rozrastaj
Ģ
ce si
ħ
cmentarzyska (grobowce skrzynkowe);
ceramika – dekoracje ciemnym kolorem na jasnym tle, wzory geometryczne; pojawiaj
Ģ
si
ħ
tu nowe
typy naczy
ı
– sosjeta, tzw. kernosy (naczynia składaj
Ģ
ce si
ħ
z kilku innych); na cmentarzysku
Chalandrin znaleziono obrobione figurki cykladzkie (figurki czarowników, my
Ļ
liwych, flecistów,
wznosz
Ģ
cych toast) i zło
Ň
one grupy figurek;
c)
Kultura Kastri
– zauwa
Ň
alne silne wpływy z Anatolii; niewielka ilo
Ļę
osad obronnych; naczynia
dwuuszne oraz okr
Ģ
głe dzbanki z wydłu
Ň
onym wylewem; charakterystyczny zanik marmurowych idoli
cykladzkich; drobna plastyka figuralna (np. małe zwierz
Ģ
tka)
d)
Kultura Phylakopi
– ceramika: ornament ryby, ciemny kolor na jasnym tle
•
Okres
Ļ
rodkowocykladzki (ok. 2000-1600 p.n.e.)
– wpływy z Krety; w
Ļ
ród ceramiki – naczynia ze
stylizowanymi elementami morskimi, ro
Ļ
linnymi, zwierz
ħ
cymi (tzw. Postument Rybaków – na cylindrze
naczynia m
ħŇ
czy
Ņ
ni nios
Ģ
cy ryby); osady: Phylakopi na Melos (prostok
Ģ
tna siatka ulic, prostok
Ģ
tne domy,
pocz
Ģ
tkowe wpływ Krety, potem Myken, freski przedstawiaj
Ģ
lataj
Ģ
ce ryby),
Dama z Phylakopi
– figurka
kobiety z gliny; Ajairini na Keos – rozwój miasta w okresie
Ļ
rodkowo i pó
Ņ
nocykladzkim, zdobyte przez
Myke
ı
czyków, budowle zinterpretowane jako
Ļ
wi
Ģ
tynie z ołtarzem przed ni
Ģ
, figurki kobiet z gliny na
drewnianym szkielecie w typie minojskim;
•
Okres pó
Ņ
nocykladzki (ok. 1600-1550 p.n.e.)
– Akrotori na Santorynie – pozostało
Ļ
ci miasta z przełomu
Ļ
rodkowo i pó
Ņ
nocykladzkiego, ulica Delchirów, domy nazywane ksesie (wille), mieszka
ı
cy Akrotori
uciekli przed wybuchem wulkanu; domy na Santorynie słynne z fresków, od których cz
ħ
sto brały nazwy
(np. Dom Dam), fresk przedstawiaj
Ģ
cy rybaka, kapłank
ħ
, ryby morskie, krajobrazy z jakimi
Ļ
miastami,
małpy; ceramika – dekorowane motywami zwierz
ħ
cymi, morskimi, ł
Ģ
czonymi z elementami z Krety; na
oknach domów ustawiano doniczki.
10.
Kultura minojska.
•
Trwała ok. 3000-1100 p.n.e., dzieli si
ħ
na okresy: wczesno,
Ļ
rodkowo i pó
Ņ
nominojski (wg zmian w
ceramice) oraz na przedpałacowy, starszy pałacowy, młodszy pałacowy i postpałacowy (wg zmian w
kulturze społecznej)
•
Okres wczesnominojski (ok. 3000-2000 p.n.e.)
– stanowisko Mochios; ceramika Pyrgos (kielichy z ciemnej
gliny z jasnymi barwami dekoracji) oraz Agios Onuprios (ciemne barwy na jasnym tle) i styl Lebena (na
ciemnym tle jasne dekoracje); rozbudowane osady: Vasiliki (Dom Czerwony, Dom Zachodni, w ceramice
styl płomienisty), Pygros (Dom Wiejski, styl koumasa w ceramice – kształt
Ň
yrafy); wytwarzane figurki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]