HISTORIA GOSPODARCZA - NOTATKI! ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
HISTORIA GOSPODARCZA
1. Historia gospodarcza – rozwój
Początek XVIII, XIX w., rozwój związany z ekonomią polityczną – w szczególności z odkryciami
geograficznymi
Przyspieszenie badań związane z rozwojem marksizmu
II poł. XIX w. – powstaje szkoła historyczna w ekonomii
Okres międzywojenny – usamodzielnienie historii gospodarczej jako odrębnej dyscypliny
Weber, Sombart – historycy
„historia ilościowa” – pokazywanie zjawisk na tzw. Długiej fali
II poł. XX w. – 2 szkoły:
 „Annales” (Francja) – interdyscyplinarne podejście: badanie historii z naukami społecznymi,
ale branie pod uwagę również innych nauk
 „nowa historia gospodarcza” (kriometria) – USA
Robert Fogel
Początek w Polsce: okres międzywojenny (F. Bujak, J. Rutkowski)
2. Przedmiot historii gospodarczej
Historia gospodarcza
zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych w różnych
społeczeństwach w ich rozwoju
3. Nauki historyczne i historia gospodarcza (cechy wspólne)
 Czynnik czasu w badaniach
 Metoda badawcza (krytyka źródeł)
Historia gospodarcza i nauki ekonomiczne (cechy wspólne)
 Przedmiot badawczy
 Elementy metody badawczej (metody statystyczne, teoria ekonomii)
4.
Zakres badań
- Ujęcie badań: terytorialne , chronologiczne
5. Źródła historii gospodarczej
 Bezpośrednie (wytwory materialne i intelektualne działalności człowieka)
 Pośrednie (źródła pisane: piktogramy, hieroglify, pergamin, papirus, druk, DVD…)
6. Periodyzacja historii
Periodyzacja – podział okresu dziejowego na mniejsze okresy czasowe
Ery historyczne
:
 Żydowska (od stworzenia człowieka 3760 r.p.n.e.)
 Bizantyjska
 Grecka (od 1. Olimpiady 776 r.p.n.e.)
 Rzymska (od 753 r.p.n.e. – założenie Rzymu)
 Dionizyjska (chrześcijańska)
 Mahometańska (od ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny [hidżra] 622 r.n.e.)
Periodyzacja praktyczna (Halle Celarius)
 Starożytna (… - 306 r.n.e.)
 Średniowiecze (306 – 1453)
 Nowożytna (1453 -…)
 Starożytność ( … - 476)
 Średniowiecze (476 – 1453/1492)
 Czasy nowożytne (1453/1492 – 1914)
 Dzieje najnowsze (1914 - …)
Periodyzacja marksistowska (1859)
 Wspólnota pierwotna
 Niewolnictwo
 Feudalizm
 Kapitalizm
 Socjalizm
Periodyzacja stadiów rozwoju gospodarczego

Stadia rozwoju Walta Rostowa (1960)
 Społeczeństwo i gospodarka tradycyjna
 Społeczeństwo przejściowe
 Start wzrostu gospodarczego (rewolucja, postęp techniczny)
 Społeczeństwo dojrzałości (60 lat po starcie)
 Społeczeństwo masowej konsumpcji

Fale rozwoju Alvina Toflera (1980)
 I faza – cywilizacja rolnicza (18 tys. P.n.e.): łowiectwo, zbieractwo; koczowniczy =>
osiadły tryb życia
 II faza – cywilizacja przemysłowa
 III faza - Cywilizacja informatyczna (wiedza i informacja)
Geneza i istota feudalizmu
1.
Istota feudalizmu
. Pojęcie ma 2 znaczenia:
 Jako ustrój prawno-polityczny i militarny
 Oparty na więzi osobistej pomiędzy szlachtą a chłopem (relacja senior-wasal)
 Oparty na instytucji lenna (np. ziemia)
 Pełnia władzy politycznej i sądowej należy do szlachty (przywileje, immunitety)
 Oparta na osobie władcy (senior wszystkich seniorów)
 Jako ustrój społeczno-gospodarczy (Europa VII-XIII w. , kraje pozaeuropejskie również)
 Nadwyżki produkcyjne spowodowane przez zmiany uprawy zbóż itp.
 Pojawienie się nowych narzędzi (np. pług żelazny), wykorzystanie siły pociągowej
zwierząt, energii wiatrowej, uprzęży, podkucie konia
 Pojawienie się nowego systemu uprawy roli – trójpolówki (podział ziemi na 3 części:
zboże jare, ozime, ugór; zmiana części co rok) =>wymusiło to osiadły tryb życia =>
więź terytorialna => utworzenie społeczeństwa klasowego (feudalnego)
Cechy modelowe feudalizmu
:
 Społeczeństwo agrarne
 Stagnacyjny (brak postępu technicznego, ekonomicznego), ekstensywny (zwiększenie
produkcji spowodowane zwiększeniem areału ziemi) i naturalny (produkcja na potrzeby
własne i pana feudalnego; brak wymiany towarowej) charakter gospodarki
 Wielka własność ziemska podstawą ustroju gospodarczego
Hołd lenny – ceremonia uroczystego przekazania lenna przez seniora swojemu wasalowi np. hołd
pruski (Albrecht Hohenzollern przekazał Prusy Zakonne Zygmuntowi Staremu jako lenno Polski)
Posiadacze ziemi: feudałowie świeccy, duchowni i państwo
Włości składały się z ziem pańskich (dwór), gospodarstw chłopskich i terenów wspólnoty (lasy,
nieużytki, pastwiska, wody)
 Monopol własności ziemi w ręku feudałów
Związek własności z władztwem (sprawowanie władzy nad własnością i poddanymi)
Własność zwierzchnia (feudałów), użytkowa (chłopów)
 Powszechny system zależności człowieka od człowieka (chłop zależny od feudała)
Rodzaje poddaństwa:
 Osobiste (chłop należał do pana, uiszcza opłaty pogłówne [od głowy], podlegał
monopolom [banalitet - obowiązek korzystania z urządzeń pańskich przez chłopa])
 Gruntowe – renta feudalna (świadczenie poddanych chłopów na rzecz feudała w
zamian za prawo użytkowania ziemi) – naturalna postać odrobkowa: pańszczyzna
(robocizna świadczona na rzecz feudała)
 Sądowe (jurysdykcja patrymonialna) – panowie feudalni mieli prawo rozstrzygać
wszelkie spory dotyczące relacji feudał-chłop, więc chłop nie miał szans na wygranie
jakiegokolwiek sporu z panami feudalnymi
 Hierarchiczna struktura społeczeństwa
 Czynniki różnicujące społeczeństwo feudalne: majątek (społeczeństwo dzieli się na
klasy, które dzielą się na warstwy np. chłopi rolni, bezrolni), miejsce zajmowane na
drabinie feudalnej (które decydowało o prawach, przywilejach, obowiązkach, stylu
życia, obyczajach)
 Stany społeczne:
 Duchowieństwo: edukacja, reformy, budownictwo, aktywizowanie społeczne
(krucjaty, pielgrzymki), handel; stan otwarty (żeby się do niego dostać
należało uzyskać święcenie i wykształcenie)
 Rycerstwo: tylko służba wojskowa, administracyjna
 Mieszczaństwo, które dzieliło się na: patrycjat (wyżsi duchowni, bogaci kupcy,
bankierzy, złotnicy, posiadali prawa miejskie i sprawowali władzę),
pospólstwo (drobni kupcy, rzemieślnicy, niżsi duchowni, posiadali prawa
miejskie ale nie sprawowali władzy), plebs (włóczędzy, żebracy, brak praw
miejskich)
 Chłopi – podlegali feudałom, uprawiali ziemię
Źródła hierarchizacji feudalnej: czynniki funkcjonalne (Ci co się modlą, pracują,…),
religijne, przywilej lub piętno urodzenia
 Korporacyjny charakter społeczeństwa
Powstawały korporacje np. cechy (rzemieślnicy), gildie (kupcy) w celu obrony praw stanu; kahały
żydowskie – korporacja religijna w celu obrony swojej religii
 Powszechna skłonność klas i warstw panujących do luksusu
2.
Periodyzacja feudalizmu
 wczesny feudalizm (VII-XII w.)
 rozkwit feudalizmu (XII-XV w.)
 rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej
 kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej
3.
Odmiany systemu feudalnego
 Feudalizm wschodni (tzw. Azjatycki sposób produkcji)
Nie występowało prywatne władanie ziemią; władzę zwierzchnią posiadało państwo, natomiast
władzę użytkową – chłopskie wspólnoty gminne. Odpowiednikami feudałów byli funkcjonariusze
państwowi, którzy byli odpowiedzialni za ściąganie danin. Miasta pełniły funkcję ośrodków
władzy, religijną, brak zjawiska wymiany towarowej
 Feudalizm afrykański (poza dorzeczem Nilu)
Koncentracja na produkcji zwierzęcej oraz pielęgnacji drzew i krzewów. Przedmiotami nadań
były: sady, krzewy, wielbłądy, bydło… Posiadłość ziemska była majątkiem władców, tereny były
uprawiane przez niewolników
4.
Charakter i organizacja gospodarki feudalnej
 Feudalne władanie ziemią (w tamtym okresie miały miejsce najazdy barbarzyńców, konflikt
ludów germańskich ze słowiańskimi)
 Kształtowanie się stanu rycerskiego (początkowo stan otwarty, od XI wieku stan zamknięty,
należało się do niego dziedzicznie)
 Szerzenie religii chrześcijańskiej i powstawanie instytucji kościelnych
 Uzależnienie ludności rolniczej (jeńcy wojenni)
 Przyznawanie immunitetów ekonomicznych (oznaczający zwolnienie ludności zamieszkującej
tereny nim objęte od świadczeń na rzecz państwa i panującego)i sądowych (wyłączający
ludność objętego nim obszaru spod jurysdykcji urzędników książęcych)
 Wielka własność Kościoła (otrzymywanie podatków – dziesięciny, wyłączenie z płacenia
podatków na wojsko)
 Rodzaje własności ziemskiej: królewska, rycerska, kościelna
 Rolnictwo (ziemie miały nawet po 1000-1500 ha)
 Położenie chłopów (ryzyko natury niesprzyjającej, nieurodzaju) – musieli oddać: 40%
produkcji jako renta feudalna +10% podatku + dziesięcina dla Kościoła
 Osadnictwo
 Ewolucja renty feudalnej
Postaci renty feudalnej: naturalna (daninowa), pańszczyzna, czynszowa
Wpływ na ewolucję renty feudalnej:
 Dobra luksusowe
 Wyprawy krzyżowe
 Dżuma
 Utrzymywanie wojska z danin
 Rozwój miast
Lokacje miast opierały się na aktach lokacji miast, w których następowało nadanie praw,
utworzenie samorządów.
Dążenie do autonomii miast – utworzenie przymierza miast; korporacyjność miast
Przywileje handlowe dla miast (celne, targi, jarmarki, podatki, prawo składu – kupcy
przejeżdżając przez miasto musieli się zatrzymać w tym mieście i handlować przez określony czas,
dopiero potem mogli wyruszyć dalej)
Największe miasta w Europie: Rzym, Florencja, Londyn; największe w Polsce (XII, XIII w.): Kraków,
Gdańsk, Wrocław
 Rozwój handlu
 Handel wędrowny (obwoźny, obnośny): niebezpieczny, brak sieci dróg
 Instytucjonalna ochrona handlu (przywileje handlowe, ochrona kupców – gildie)
 Predyspozycje do sprzedaży
 Handel dalekosiężny (z Bliskiego Wschodu m.in.: przyprawy, oliwa, tkanina, pieprz)
Dualizm gospodarczy (agrarny) Europy (XV, XVI w.)
Dualizm gospodarczy
– dwutorowość rozwoju społeczno-gospodarczego od połowy XV w., w XVI w.
najbardziej widoczny (umowną granicę stanowi rzeka Łaba)
Dualizm agrarny
– różnice jakościowe w rozwoju wsi i rolnictwa zachodnio- i
wschodnioeuropejskiego
Europa Zachodnia – rozpad systemu feudalnego, początek kapitalizmu (w rolnictwie); Europa
Wschodnia – proces refeudalizacji (zaostrzenie systemu feudalnego), gospodarka folwarczno-
pańszczyźniana
Płaszczyzny zróżnicowania
:
 Inna ewolucja ustroju rolnego
 Odmienna struktura społeczno-gospodarcza (dominacja przemysłu na Zachodzie, rolnictwa
na Wschodzie)
 Odmienna rola obu stref w międzynarodowej wymianie handlowej (dobra przemysłowe z
Zachodu na Wschód, w odwrotnym kierunku produkty rolnicze)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

chiara76.opx.pl